2018-02-03 17:32:41
Μιχαήλ Κακούρος
Αναπληρωτής Καθηγητής στην École Pratique des Hautes Études, Sciences Historiques et Philologiques, à la Sorbonne.
«Πώς ταξιδεύουν οι σταχώσεις;» Παραγωγή και κυκλοφορία των παραδοσιακών και των εναλλακτικών μεταβυζαντινών σταχώσεων στο Άγιον Όρος τον 16ο και 17ο αιώνα.
Περίληψη της Εισήγησης:
Έναυσμα της προτεινόμενης ανακοίνωσης αποτελεί η διαπίστωση στην οποία κατέληξα πριν από αρκετά χρόνια για τις αθωνικές σταχώσεις, ότι αυτές «ταξιδεύουν» στο Άγιον Όρος (και ενίοτε εκτός). Ετίθετο επομένως το ερώτημα του πώς (και γιατί) αυτές ταξιδεύουν εντός του Αγίου Όρους.
Στο ρήμα «ταξιδεύω» πρέπει να αποδοθεί η ακόλουθη τριπλή, σημασιολογική λειτουργία (με υποδιαιρέσεις για κάθε κατηγορία): «ταξίδι» με την έννοια της επιδράσεως στο τεχνικό επίπεδο (τύπος σταχώσεως, σύστοιχα χαρακτηριστικά, όπως διακοσμητικά μοτίβα κ. ά.) της βιβλιοδεσίας χειρογράφων εντοπιζομμένων σε διαφορετικές βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους με την έννοια της μεταφοράς του ήδη βιβλιοδετημένου χειρογράφου από τον τόπο βιβλιοδεσίας στον τόπο χρήσεως (και τις ενδεχόμενες εκ των υστέρων μετατοπίσεις του εντός του Αγίου Όρους) και, τέλος, με την έννοια της από τόπο σε τόπο ασκήσεως της βιβλιοδετικής δραστηριότητας, δηλαδή άνευ μεταφοράς του χειρογράφου, αλλά με μετατόπιση του βιβλιοδέτη.
Βεβαίως, θεωρητικά τουλάχιστον, το φαινόμενο της κυκλοφορίας σταχωμένων βιβλίων είναι κατανοητό λόγω των συχνών και συστηματικών επαφών μεταξύ των αγιορειτών μμοναχώών, όπως και μεταξύ των μονών του Αγίου Όρους, και αντίστοιχες διαπιστώσεις έχουν για ευνόητους λόγους διατυπωθεί και για άλλους τομείς του εν τω Άθωνι βίου
. Ωστόσο, στην περίπτωση των σταχώσεων, αφ’ ενός μεν το φαινόμενο είναι τεχνικά δύσκολο να διαπιστωθεί με αντικειμενικό τρόπο, αφ’ ετέρου δε είναι συνυφασμένο με την ιστορία του χειρόγραφου βιβλίου και την εξέλιξη του στην αθωνική μοναστική πολιτεία του 16ου και 17ου αιώνα.
Εν γένει, η λειτουργία ενός βιβλιογραφικού εργαστηρίου συμβαδίζει με την παράλληλη, και στον αυτό χώρο, λειτουργία του αντίστοιχου βιβλιοδετικού.
Η εν λόγω αρχή, την οποίαν επιβάλλουν πρακτικού χαρακτήρα λόγοι (απαραίτητος τεχνικός εξοπλισμός, παρουσία των δεόντων υλικών, βάρος και όγκος του χειρόγραφου βιβλίου), ισχύει στο Βυζάντιο και τη μεσαιωνική Δύση, ειδικότερα προκειμένου για τα μοναστικά βιβλιογραφικά κέντρα. Στη μεταβυζαντινή όμως περίοδο, και ειδικότερα στο Άγιον Όρος, τα δεδομένα είναι διαφορετικά και, μολονότι η αρχή αυτή εξακολουθεί σε γενικές γραμμές να ισχύει, υφίσταται σημαντικές διευρύνσεις και ακόμα σημαντικότερες μεταβολές, οι οποίες εκφράζονται στις τρεις κατηγορίες τις οποίες προηγουμένως ανέφερα. Αυτές σχετίζονται με την αλλαγή στη μορφή και το περιεχόμενο, την κυκλοφορία και τη διάθεση του βιβλίου και επηρεάζουν σημαντικά τη βιβλιοδετική δραστηριότητα. Φυσικῷ τῷ λόγῳ, κάποια χειρόγραφα φθάνουν (ή έχουν ήδη φθάσει) εκεί έξωθεν σε ήδη σταχωμένη μορφή, είναι όμως αριθμητικά υποδεέστερα. Αντιθέτως, εξακολουθεί και αναπτύσσεται η εντόπια βιβλιοδετική δραστηριότητα.
Τις εν λόγω μεταβολές και διευρύνσεις προσπαθεί να αποτυπώσει η προτεινόμενη ανακοίνωση, όπου μελετάται, με τρόπο που δεν έχει μέχρι τώρα ερευνηθεί, η παραγωγή και η κυκλοφορία των σταχώσεων στο Άγιον Όρος τον 16ο και 17ο αιώνα.
Η προσέγγιση εδράζεται τόσο στο μορφολογικό επίπεδο των σταχώσεων, όσο και στη χρήση του περιεχομένου των χειρογράφων τα οποία αυτές εγκλείουν. Χρησιμοποιούνται βεβαίως κειμενικά 10 στοιχεία, άλλα πρωτεύοντως τεχνικά τεκμήρια τα οποία αποτυπώνονται στις σταχώσεις και υποδεικνύουν τα εργαλεία τα οποία πρέπει να είχαν στη διάθεσή τους οι βιβλιοδέτες και τα αποτελέσματα τα οποία επεδίωκαν. Η ανακοίνωση αναφέρεται τόσο στην κατασκευή και την κυκλοφορία των παραδοσιακών σταχώσεων (δηλαδή των σταχώσεων βυζαντινού τύπου), όσο και αυτών τις οποίες ονομάζω «εναλλακτικές», οι οποίες μέχρι τώρα είχαν ουσιαστικά περάσει απαρατήρητες, όπως άλλωστε και ο ρόλος τους και η δράση τους. Η εν λόγω δραστηριότητα αναπτύσσεται τόσο στα οργανωμένα βιβλιοδετικά εργαστήρια (τα οποία βασικά λειτουργούν στις μεγάλές μονές του Αγίου Όρους), αλλά και σε άλλο πλαίσιο, το οποίο επίσης μελετάται στην ανακοίνωση.
http://www.agioritikiestia.gr
Σχετικά:
9891 - Δεύτερο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας
9896 - Το πρόγραμμα του 2ου Επιστημονικού Εργαστηρίου της Αγιορειτικής Εστίας
9898 - Περιλήψεις των εισηγήσεων της Επιστημονικής Ημερίδας «Ο ναός του Πρωτάτου και ο ζωγράφος του: Έργα συντήρησης και νέα δεδομένα»
9913 - Περιλήψεις ομιλητών του 2ου Επιστημονικού Εργαστηρίου της Αγιορειτικής Εστίας
9928 - Νέα στοιχεία για την ταυτότητα των ζωγράφων του ναού του Πρωτάτου, στις Καρυές του Αγίου Όρους
9929 - Προκαλούν αίσθηση οι αποκαλύψεις για το μνημείο - θρύλο του Αγίου Όρους!
9945 - Ολοκληρώθηκε με επιτυχία το 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας
ΗΜΕΡΙΔΑ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, 8 Δεκεμβρίου 2017
10053 - Τοιχογραφίες Πρωτάτου: Η συντήρηση ενός έργου τέχνης στην καρδιά της αθωνικής μοναστικής πολιτείας.(Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Ι. Κανονίδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10054 - Σχόλια για την ιστορία του Αγίου Όρους στα χρόνια των πρώτων Παλαιολόγων. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Κρ. Χρυσοχοΐδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10074 - Ο Ναός του Πρωτάτου στα πλαίσια της Μεσοβυζαντινής Ναοδομίας (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Σταύρου Μαμαλούκου στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10079 - Η συντήρηση των τοιχογραφιών του Πρωτάτου. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Στέλιου Στεφανίδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10085 - Πρωτάτου επανεπίσκεψις. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση της κ. Ανδρομάχης Νάστου στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10091 - Αναζητώντας απαντήσεις για τη ζωγραφική του Πρωτάτου. Ζητήματα της ιστορίας της έρευνας. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Νικολάου Σιώμκου στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10098 - Οι τοιχογραφίες του Ναού του Πρωτάτου: Ερευνητικά ζητήματα μετά την συντήρησή τους. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Κωνσταντίνου Μ. Βαφειάδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10107 - Τα χρώματα του Πρωτάτου. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Ανέστη Βασιλακέρη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10116 - Ιστορική τοποθέτησις, ανάγνωσις και γενική εξήγησις της «Καινής Εικόνος» της Ιστορήσεως Πρωτάτου.(Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Δημητρίου Εμμ. Καλομοιράκη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10137 - Πρωτάτο ΙΙΙ: Επανερμηνεία του ρόλου κεντρικών παραστάσεων με παρεπόμενα για την όλη δομή του εικονογραφικού προγράμματος. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Παντελή Φουντά στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10144 - Μερική έκλειψη Πανσελήνου: μια αναμενόμενη έκπληξη. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Γιώργου Φουστέρη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
2ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, 9 - 10 Δεκεμβρίου 2017
10149 - Ο αφορισμός του βασιλιά Ντουσάν (το ανάθεμα του Καλλίστου) – μερικές παρατηρήσεις βάσει εγγράφων στα αγιορείτικα αρχεία. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Srđan Pirivatrić στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)
10150 - Η έκδοση των μεσαιωνικών αρχείων του Αγίου Όρους στη σειρά Archives de l’Athos: Ο τρίτος τόμος εγγράφων της μονής Βατοπεδίου και οι νέες εκδόσεις. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Κωστή Σμυρλή στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)
10160 - Η συμβολή Σέρβων επιστημόνων στην έκδοση σερβικών εγγράφων από το αρχείο της Ιεράς Μονής Χιλανδαρίου.(Βιντεοσκοπημένη εισήγηση της κ. Mirjana Živojinović στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)
10165 - Το Νεώτερο Αρχείο της μονής Ιβήρων. Μεθοδολογικά προβλήματα ταξινομήσεως και καταλογραφήσεως ενός Αθωνικού αρχείου. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση των κ.κ. Κρ. Χρυσοχοΐδη και Νίκ. Λιβανού στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)
10177 - Η συμβολή των μοναστηριών του Αγίου Όρους στην ανάπτυξη της Εκπαίδευσης στην αιγυπτιοκρατούμενη Θάσο του 19ου αιώνα. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Γεωργίου Χαλκιά στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)
agioritikesmnimes
Αναπληρωτής Καθηγητής στην École Pratique des Hautes Études, Sciences Historiques et Philologiques, à la Sorbonne.
«Πώς ταξιδεύουν οι σταχώσεις;» Παραγωγή και κυκλοφορία των παραδοσιακών και των εναλλακτικών μεταβυζαντινών σταχώσεων στο Άγιον Όρος τον 16ο και 17ο αιώνα.
Περίληψη της Εισήγησης:
Έναυσμα της προτεινόμενης ανακοίνωσης αποτελεί η διαπίστωση στην οποία κατέληξα πριν από αρκετά χρόνια για τις αθωνικές σταχώσεις, ότι αυτές «ταξιδεύουν» στο Άγιον Όρος (και ενίοτε εκτός). Ετίθετο επομένως το ερώτημα του πώς (και γιατί) αυτές ταξιδεύουν εντός του Αγίου Όρους.
Στο ρήμα «ταξιδεύω» πρέπει να αποδοθεί η ακόλουθη τριπλή, σημασιολογική λειτουργία (με υποδιαιρέσεις για κάθε κατηγορία): «ταξίδι» με την έννοια της επιδράσεως στο τεχνικό επίπεδο (τύπος σταχώσεως, σύστοιχα χαρακτηριστικά, όπως διακοσμητικά μοτίβα κ. ά.) της βιβλιοδεσίας χειρογράφων εντοπιζομμένων σε διαφορετικές βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους με την έννοια της μεταφοράς του ήδη βιβλιοδετημένου χειρογράφου από τον τόπο βιβλιοδεσίας στον τόπο χρήσεως (και τις ενδεχόμενες εκ των υστέρων μετατοπίσεις του εντός του Αγίου Όρους) και, τέλος, με την έννοια της από τόπο σε τόπο ασκήσεως της βιβλιοδετικής δραστηριότητας, δηλαδή άνευ μεταφοράς του χειρογράφου, αλλά με μετατόπιση του βιβλιοδέτη.
Βεβαίως, θεωρητικά τουλάχιστον, το φαινόμενο της κυκλοφορίας σταχωμένων βιβλίων είναι κατανοητό λόγω των συχνών και συστηματικών επαφών μεταξύ των αγιορειτών μμοναχώών, όπως και μεταξύ των μονών του Αγίου Όρους, και αντίστοιχες διαπιστώσεις έχουν για ευνόητους λόγους διατυπωθεί και για άλλους τομείς του εν τω Άθωνι βίου
Εν γένει, η λειτουργία ενός βιβλιογραφικού εργαστηρίου συμβαδίζει με την παράλληλη, και στον αυτό χώρο, λειτουργία του αντίστοιχου βιβλιοδετικού.
Η εν λόγω αρχή, την οποίαν επιβάλλουν πρακτικού χαρακτήρα λόγοι (απαραίτητος τεχνικός εξοπλισμός, παρουσία των δεόντων υλικών, βάρος και όγκος του χειρόγραφου βιβλίου), ισχύει στο Βυζάντιο και τη μεσαιωνική Δύση, ειδικότερα προκειμένου για τα μοναστικά βιβλιογραφικά κέντρα. Στη μεταβυζαντινή όμως περίοδο, και ειδικότερα στο Άγιον Όρος, τα δεδομένα είναι διαφορετικά και, μολονότι η αρχή αυτή εξακολουθεί σε γενικές γραμμές να ισχύει, υφίσταται σημαντικές διευρύνσεις και ακόμα σημαντικότερες μεταβολές, οι οποίες εκφράζονται στις τρεις κατηγορίες τις οποίες προηγουμένως ανέφερα. Αυτές σχετίζονται με την αλλαγή στη μορφή και το περιεχόμενο, την κυκλοφορία και τη διάθεση του βιβλίου και επηρεάζουν σημαντικά τη βιβλιοδετική δραστηριότητα. Φυσικῷ τῷ λόγῳ, κάποια χειρόγραφα φθάνουν (ή έχουν ήδη φθάσει) εκεί έξωθεν σε ήδη σταχωμένη μορφή, είναι όμως αριθμητικά υποδεέστερα. Αντιθέτως, εξακολουθεί και αναπτύσσεται η εντόπια βιβλιοδετική δραστηριότητα.
Τις εν λόγω μεταβολές και διευρύνσεις προσπαθεί να αποτυπώσει η προτεινόμενη ανακοίνωση, όπου μελετάται, με τρόπο που δεν έχει μέχρι τώρα ερευνηθεί, η παραγωγή και η κυκλοφορία των σταχώσεων στο Άγιον Όρος τον 16ο και 17ο αιώνα.
Η προσέγγιση εδράζεται τόσο στο μορφολογικό επίπεδο των σταχώσεων, όσο και στη χρήση του περιεχομένου των χειρογράφων τα οποία αυτές εγκλείουν. Χρησιμοποιούνται βεβαίως κειμενικά 10 στοιχεία, άλλα πρωτεύοντως τεχνικά τεκμήρια τα οποία αποτυπώνονται στις σταχώσεις και υποδεικνύουν τα εργαλεία τα οποία πρέπει να είχαν στη διάθεσή τους οι βιβλιοδέτες και τα αποτελέσματα τα οποία επεδίωκαν. Η ανακοίνωση αναφέρεται τόσο στην κατασκευή και την κυκλοφορία των παραδοσιακών σταχώσεων (δηλαδή των σταχώσεων βυζαντινού τύπου), όσο και αυτών τις οποίες ονομάζω «εναλλακτικές», οι οποίες μέχρι τώρα είχαν ουσιαστικά περάσει απαρατήρητες, όπως άλλωστε και ο ρόλος τους και η δράση τους. Η εν λόγω δραστηριότητα αναπτύσσεται τόσο στα οργανωμένα βιβλιοδετικά εργαστήρια (τα οποία βασικά λειτουργούν στις μεγάλές μονές του Αγίου Όρους), αλλά και σε άλλο πλαίσιο, το οποίο επίσης μελετάται στην ανακοίνωση.
http://www.agioritikiestia.gr
Σχετικά:
9891 - Δεύτερο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας
9896 - Το πρόγραμμα του 2ου Επιστημονικού Εργαστηρίου της Αγιορειτικής Εστίας
9898 - Περιλήψεις των εισηγήσεων της Επιστημονικής Ημερίδας «Ο ναός του Πρωτάτου και ο ζωγράφος του: Έργα συντήρησης και νέα δεδομένα»
9913 - Περιλήψεις ομιλητών του 2ου Επιστημονικού Εργαστηρίου της Αγιορειτικής Εστίας
9928 - Νέα στοιχεία για την ταυτότητα των ζωγράφων του ναού του Πρωτάτου, στις Καρυές του Αγίου Όρους
9929 - Προκαλούν αίσθηση οι αποκαλύψεις για το μνημείο - θρύλο του Αγίου Όρους!
9945 - Ολοκληρώθηκε με επιτυχία το 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας
ΗΜΕΡΙΔΑ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, 8 Δεκεμβρίου 2017
10053 - Τοιχογραφίες Πρωτάτου: Η συντήρηση ενός έργου τέχνης στην καρδιά της αθωνικής μοναστικής πολιτείας.(Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Ι. Κανονίδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10054 - Σχόλια για την ιστορία του Αγίου Όρους στα χρόνια των πρώτων Παλαιολόγων. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Κρ. Χρυσοχοΐδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10074 - Ο Ναός του Πρωτάτου στα πλαίσια της Μεσοβυζαντινής Ναοδομίας (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Σταύρου Μαμαλούκου στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10079 - Η συντήρηση των τοιχογραφιών του Πρωτάτου. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Στέλιου Στεφανίδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10085 - Πρωτάτου επανεπίσκεψις. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση της κ. Ανδρομάχης Νάστου στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10091 - Αναζητώντας απαντήσεις για τη ζωγραφική του Πρωτάτου. Ζητήματα της ιστορίας της έρευνας. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Νικολάου Σιώμκου στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10098 - Οι τοιχογραφίες του Ναού του Πρωτάτου: Ερευνητικά ζητήματα μετά την συντήρησή τους. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Κωνσταντίνου Μ. Βαφειάδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10107 - Τα χρώματα του Πρωτάτου. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Ανέστη Βασιλακέρη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10116 - Ιστορική τοποθέτησις, ανάγνωσις και γενική εξήγησις της «Καινής Εικόνος» της Ιστορήσεως Πρωτάτου.(Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Δημητρίου Εμμ. Καλομοιράκη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10137 - Πρωτάτο ΙΙΙ: Επανερμηνεία του ρόλου κεντρικών παραστάσεων με παρεπόμενα για την όλη δομή του εικονογραφικού προγράμματος. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Παντελή Φουντά στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10144 - Μερική έκλειψη Πανσελήνου: μια αναμενόμενη έκπληξη. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Γιώργου Φουστέρη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
2ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, 9 - 10 Δεκεμβρίου 2017
10149 - Ο αφορισμός του βασιλιά Ντουσάν (το ανάθεμα του Καλλίστου) – μερικές παρατηρήσεις βάσει εγγράφων στα αγιορείτικα αρχεία. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Srđan Pirivatrić στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)
10150 - Η έκδοση των μεσαιωνικών αρχείων του Αγίου Όρους στη σειρά Archives de l’Athos: Ο τρίτος τόμος εγγράφων της μονής Βατοπεδίου και οι νέες εκδόσεις. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Κωστή Σμυρλή στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)
10160 - Η συμβολή Σέρβων επιστημόνων στην έκδοση σερβικών εγγράφων από το αρχείο της Ιεράς Μονής Χιλανδαρίου.(Βιντεοσκοπημένη εισήγηση της κ. Mirjana Živojinović στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)
10165 - Το Νεώτερο Αρχείο της μονής Ιβήρων. Μεθοδολογικά προβλήματα ταξινομήσεως και καταλογραφήσεως ενός Αθωνικού αρχείου. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση των κ.κ. Κρ. Χρυσοχοΐδη και Νίκ. Λιβανού στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)
10177 - Η συμβολή των μοναστηριών του Αγίου Όρους στην ανάπτυξη της Εκπαίδευσης στην αιγυπτιοκρατούμενη Θάσο του 19ου αιώνα. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Γεωργίου Χαλκιά στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)
agioritikesmnimes
VIDEO
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
10+1 λάθη που όλοι κάνουμε με τα ...προφυλακτικά!
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
