2013-10-14 17:06:06
Από ασήμι μέχρι μαργαριτάρια ή από ένα ζευγάρι φουστάνια, το ένα τριμμένο και το άλλο καινούριο, περιλαμβάνουν τα προικοσύμφωνα που συντάχθηκαν από τους νοτάριους της εποχής της Ενετοκρατίας, δηλαδή τους συμβολαιογράφους! Τα προικοσύμφωνα δίνουν χρήσιμες πληροφορίες, ιστορικές και κοινωνικές για το νησί, την εποχή που ήταν υπό την κυριαρχία των Ενετών. Επί Τουρκοκρατίας η συνήθεια αυτή παύει να υφίσταται με ελάχιστες εξαιρέσεις.
Τα αρχεία των Χανιών κατά τη διάρκεια της οθωμανικής εισβολής θα καταστραφούν ολοσχερώς, από το Ρέθυμνο θα διασωθούν περισσότερα, αλλά ελάχιστα σε σχέση με αυτά που υπήρχαν. Από το Ηράκλειο θα σωθούν σχεδόν όλα διότι οι Ενετοί κατά τη σύνταξη της συνθήκης που υπεγράφη και παραχώρησαν το Χάνδακα, ζήτησαν να πάρουν μαζί όλα τα αρχεία τους, μεταξύ αυτών και τα προικοσύμφωνα, διότι πίστευαν ότι κάποια στιγμή θα επιστρέψουν και ήθελαν να έχουν γνώση των περιουσιών τους και των περιουσιών κατοίκων, όπως είπε στο MadeinCreta η επίκουρη καθηγήτρια του τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Αγλαΐα Κάσδαγλη.
Με αυτό το ζήτημα ασχολείται 34 χρόνια, από την εποχή που έκανε το διδακτορικό της. Η ίδια ήταν και επιστημονικά υπεύθυνη για το πρόγραμμα "Γαμήλια συμβόλαια στον ελληνικό χώρο 1500-1830", που εκπονήθηκε στο διάστημα της δεκαετίας 2000-2010 στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, χάρη στο οποίο το περιεχόμενο περισσότερων από 3000 προικοσυμφώνων από κάθε περιοχή της Ελλάδας βρίσκεται πλέον σε ηλεκτρονική μορφή. Σε αυτή τη πολύτιμη βάση δεδομένων εμπεριέχονται 542 γαμήλια συμβόλαια, από τα διασωθέντα κυρίως του Ηράκλειου, και ελάχιστα από τους υπόλοιπους νομούς.
Από το 15ο αιώνα υπάρχει 1 γαμήλιο συμβόλαιο, από τον 16ο 219, από τον 17ο 296, τον 18ο 20, τον 19ο 4 και τον 20ο 2.
Από τις Κυκλάδες και συγκεκριμένα τη Νάξο ξεκίνησε η έρευνα και την έφερε στο Κρητικό Πέλαγος όμως ήταν εξαιρετικά δύσκολη η προσέγγισή διότι δεν υπήρχαν ακόμα δημοσιευμένα στοιχεία, όταν έκανε την πρώτη της προσέγγιση, το 1979.
Η έρευνα της, η οποία έγινε και με τη σημαντική βοήθεια φοιτητών της στηρίχθηκε μετέπειτα στο εξαιρετικά πολύτιμο υλικό σε μικρο-φιλμ που έφερε στη Βικελαία βιβλιοθήκη ο αείμνηστος Νίκος Παναγιωτάκης ως διευθυντής του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας (1989-1997) όλο το αρχείο (το λεγόμενο αρχείο DucadiCandia) των νοταρίων (συμβολαιογράφων) της Κρήτης.
Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους του Ηρακλείου επίσης υπάρχει πλουσιότατο αρχείο από τα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, τα οποία, με εξαίρεση την πρωτοπόρα προσπάθεια του Σταυρινίδη κανένας δεν είχε ασχοληθεί - πρώτα από όλα, λόγω της δυσκολίας της τουρκικής γλώσσας και της αραβικής γραφής.
Αξίζει να προσθέσουμε ότι ενώ από τον 16ο-17ο αιώνα τα περισσότερα έγγραφα είναι στις κρητικές διαλέκτους της εποχής, και μερικά ιταλικά, τον 13ο-15ο αιώνα όλα σχεδόν είναι λατινικά και μερικά ιταλικά.
Προικοσύμφωνα του 16ου αιώνα
Η επίκουρη καθηγήτρια του τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Αγλαΐα Κάσδαγλη, μιλώντας στο MadeinCreta αναφέρθηκε στα βασικά της συμπεράσματα, μέσα από παραδείγματα προικοσυμφώνων.
“Κράζοντας πρώτον το όνομαν της ομοουσίου Τριάδος και της Υπεραγίας Θεοτόκου, από τους οποίους κάθε καλή βουλή και έργον κατεβαίνει”, ο Μανόλης Βαρούχας, νοτάριος (συμβολαιογράφος) από το Μοναστηράκι Αμαρίου καταγράφει με προσοχή την “σύβασιν υπανδρείας” που κάνει η κερά Εργίνα Λαγκουβαρδοπούλα και χήρα του ποτέ κυρ Μανόλη Παπαγιαννόπουλου, λεγομένου Χελιδόνη, για λογαριασμό της θυγατέρας της τζη κερά Μαρούσας. Το έτερον μέρος είναι ο ευλαβέστατος παπάς κυρ Γεώργης Κακαβέλας για λογαριασμό του γιου του του κυρ Βασίλη. Τόπος, το Μετόχι των Χελιδονιάκων στο Αμάρι, την Πρωτοχρονιά του 1604, πριν δηλαδή από 409 χρόνια. Αποκαλυπτική για την αυστηρή ιεραρχία της οικογένειας είναι ότι, όπως και σε όλα τα κρητικά προικοσύμφωνα της εποχής, η μητέρα αναλαμβάνει την υποχρέωση να κάμει την κόρη της “να θελήσει τον άνωθεν κυρ Βασίλη οδιά άνδραν της ευλογητικόν, καθώς η αγία του Θεού εκκλησία ορίζει και οι νόμοι αυτής”.
Στη συνέχεια, η μάνα τάζει “ογιά προυκίον και αδελφομοίρι και χαρίσματα του γαμπρού” υπέρπυρα της Κρήτης χιλιάδες δύο (καλό ποσόν για την εποχή). Τα 300 θα δοθούν σε μετρητά σε τρεις δόσεις, όταν ο γαμπρός αποφασίσει να γίνει ιερέας (η ιεροσύνη ήταν κατεξοχήν επάγγελμα που πήγαινε από πατέρα σε γιο), και τα υπόλοιπα “σε ασήμι και μαργαριτάρι”, και σε στίμα ρούχων, σε ρούχα δηλ. και άλλα προικιά που θα εκτιμηθούν και θα καταγραφούν ένα ένα ξεχωριστά. Από το άλλο μέρος, ο παπάς τάζει του γιου του τρία σπίτια (δηλ. σπίτι με τρία δωμάτια), ένα ζευγάρι βόδια και το ένα τέταρτο από τα λιανά του ζώα (πρόβατα, γίδια, γουρούνια).
Αρκετά χαμηλότερη είναι η προίκα που παραλαμβάνει στο Καστέλι του Αμαρίου από τον κουνιάδο του τον κυρ Νικολό Βενέρη για λογαριασμό της κερ’ Ανίτζας της γυναίκας του, ο κυρ Νικολός Βλάχος: αμπέλι εργατών πέντε, που εκτιμάται 175 υπέρπυρα, δηλαδή το 32% περίπου της συνολικής αξίας της προίκας.
Τα υπόλοιπα είναι σε ρούχα και είδη προικός, που περιγράφονται και κοστολογούνται ένα ένα : δύο σεντόνια, το ένα με γρόσια … δύο μαξιλάρια τριμμένα με ψίδια, ένα ζευγάρι πουκάμισα, με πλεκτό απάνω στη σούφρα. Ένα ζευγάρι φουστάνια, το ένα τριμμένο και το άλλο καινούριο, λινομπάμπακο · μπόλιες μεταξωτές δύο, ένα ταβλομάντιλο (δηλ. τραπεζομάντιλο) κτλ. κτλ.
Σημαντικά συμπεράσματα
Στην Κρήτη υπάρχουν αρκετές ιδιομορφίες σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα, όπως σημειώνει στοMadeinCreta η κ. Κάσδαγλη.
Οι περισσότεροι γάμοι φαίνεται να ήταν ανδροτοπικοί, και τα σπίτια θεωρούνταν (κατά τη μανιάτικη έκφραση) σερνικιάτικα. Κατά συνέπεια, η φροντίδα των γονέων περνάει στις νύφες, πράγμα που δηλώνεται σαφώς όταν στην περιουσία που τάζουν οι γονείς στους γιους τους προστίθενται όροι όπως “να έχει τζι έγνιες τζη μάνας του ώστε να ζει”.
Στα υπόλοιπα μέρη ο γαμπρός πάει στο σπίτι της νύφης.
Μόνο στην Κρήτη και τη Ζάκυνθο επίσης κατά κανόνα ίσχυε ο θεσμός της στίμας, βενετικό συνήθειο, γινόταν, δηλαδή, κοστολόγηση των κινητών τουλάχιστον αγαθών, τα οποία, εξάλλου, αποτελούσαν τον κύριο όγκο της προίκας.
Το χάρισμα του γαμπρού
Άλλο χαρακτηριστικό των προικοσυμφώνων του Βαρούχα (νοτάριος από το Αμάρι) είναι ότι συνήθως μέρος της συνολικής αξίας της προίκας προσδιοριζόταν ως “χάρισμα” ή “χάριτες”) του γαμπρού.
Προφανώς επρόκειτο για αγαθά που απαλλάσσονταν του προικώου καθεστώτος και τα οποία ο γαμπρός μπορούσε να διαθέσει κατά βούληση, ακόμα και σε περίπτωση λύσης ατέκνου γάμου.
Το ποσοστό που δινόταν ως χάρισμα ποίκιλλε και το υπόλοιπο ποσόν χαρακτηριζόταν ως “το αληθινό προυκί της νύφης” κι επομένως δεν ήταν εκποιήσιμο, προσφέροντας έτσι κάποια προστασία στη γυναίκα.
Ας μην ξεχνάμε ότι γενικός κανόνας όλων των προικώων συστημάτων είναι ότι ο άντρας έχει μεν τη διαχείριση της προίκας, όχι όμως την κυριότητά της.
Πάντως, μολονότι τα χαρίσματα ήταν κρητική συνήθεια, δεν ήταν ο κανόνας σε όλα τα μέρη της Κρήτης. Ετσι, ενώ 90% σχεδόν των προικοσυμφώνων του Βαρούχα αναφέρουν χαρίσματα του γαμπρού, που η αξία τους αντιστοιχεί κατά μέσον όρο στο 16-17% της συνολικής αξίας της προίκας, στις πράξεις ενός παλαιότερου νοταρίου από την Ιεράπετρα, του Ιωάννη Ολόκαλου, δεν υπάρχει σχεδόν αναφορά σε τέτοια χαρίσματα: ο θεσμός δεν είναι άγνωστος, αλλά εμφανίζεται σπάνια, και έχει σαφώς μικρότερη σημασία από τα χαρίσματα που βλέπουμε στον Βαρούχα.
Ένα άλλο στοιχείο στο κατάστιχο του Βαρούχα – στο Αμάρι του Ρεθύμνου- είναι ότι οι μισοί περίπου άντρες εμφανίζονται στα προικοσύμφωνα να λαμβάνουν επίσης από την οικογένειά τους το μερίδιο που τους αναλογούσε (που συνήθως πάντως δεν κατονομάζεται ως προίκα) από τη γονική κληρονομιά.
Σε γενικές γραμμές, το σχήμα αυτό προβλέπει προίκα (κυρίως σε ρούχα, είδη προικός, σκεύη και κοσμήματα) μόνο για τις κόρες, ενώ η γη - ή τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος της - κατά κανόνα μεταβιβάζεται αποκλειστικά μέσω της αρρενογονικής γραμμής, εκτός εάν δεν υπάρχουν άρρενες απόγονοι. Οι άντρες φέρνουν τη νύφη και την προίκα της στο πατρικό σπίτι, και κάθε πρακτικός τουλάχιστον δεσμός της γυναίκας με την οικογένειά της κόβεται.
Οι διαθήκες – που αποτελούν πολύτιμο συμπλήρωμα στις πληροφορίες που μας δινουν τα προικοσύμφωνα - επιβεβαιώνουν ότι στην περίπτωση αυτή η αρρενογονική διατήρηση της γης υπήρχε ως ιδανικό: έτσι, ο Ιωάννης Ολόκαλος, ο νοτάριος των αρχών του 16ου αιώνα από την Ιεράπετρα, παραγγέλνει στη γυναίκα του “να προυκίσει τα επίλοιπά μας παιδιά [δύο κορίτσια και δύο αγόρια] ... και να δώσει των θηλυκών από τα μόμπελε και των ασιρνικών οπού τα στάμπελε ό,τι σού ‘θελε φανείν εσέν της συμβίας μου”.
Παρ’ όλα αυτά, η προσεχτική εξέταση των διαθέσιμων πηγών δείχνει ότι σε πολλές περιπτώσεις, ενώ η ύπαρξη αντρικής προίκας δεν αναφέρεται ευθέως, στην πραγματικότητα και οι άντρες λάβαιναν με διάφορους τρόπους το κληρονομικό τους μερίδιο από τους γονείς τους ενόψει του γάμου τους, ή πάντως όταν ενηλικιώνονταν.
* Το έγγραφο, που παρουσιάζει το MadeinCreta μαζί με άλλα 250+11, βρίσκεται στον τόμο Ιωάννης Ολόκαλος, νοτάριος Ιεράπετρας, Κατάστιχο(1496-1543) έκδοση Γιάννης Κ. Μαυρομάτης.
Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών και Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, Βενετία 1994
madeincreta.gr
Τα αρχεία των Χανιών κατά τη διάρκεια της οθωμανικής εισβολής θα καταστραφούν ολοσχερώς, από το Ρέθυμνο θα διασωθούν περισσότερα, αλλά ελάχιστα σε σχέση με αυτά που υπήρχαν. Από το Ηράκλειο θα σωθούν σχεδόν όλα διότι οι Ενετοί κατά τη σύνταξη της συνθήκης που υπεγράφη και παραχώρησαν το Χάνδακα, ζήτησαν να πάρουν μαζί όλα τα αρχεία τους, μεταξύ αυτών και τα προικοσύμφωνα, διότι πίστευαν ότι κάποια στιγμή θα επιστρέψουν και ήθελαν να έχουν γνώση των περιουσιών τους και των περιουσιών κατοίκων, όπως είπε στο MadeinCreta η επίκουρη καθηγήτρια του τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Αγλαΐα Κάσδαγλη.
Με αυτό το ζήτημα ασχολείται 34 χρόνια, από την εποχή που έκανε το διδακτορικό της. Η ίδια ήταν και επιστημονικά υπεύθυνη για το πρόγραμμα "Γαμήλια συμβόλαια στον ελληνικό χώρο 1500-1830", που εκπονήθηκε στο διάστημα της δεκαετίας 2000-2010 στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, χάρη στο οποίο το περιεχόμενο περισσότερων από 3000 προικοσυμφώνων από κάθε περιοχή της Ελλάδας βρίσκεται πλέον σε ηλεκτρονική μορφή. Σε αυτή τη πολύτιμη βάση δεδομένων εμπεριέχονται 542 γαμήλια συμβόλαια, από τα διασωθέντα κυρίως του Ηράκλειου, και ελάχιστα από τους υπόλοιπους νομούς.
Από το 15ο αιώνα υπάρχει 1 γαμήλιο συμβόλαιο, από τον 16ο 219, από τον 17ο 296, τον 18ο 20, τον 19ο 4 και τον 20ο 2.
Από τις Κυκλάδες και συγκεκριμένα τη Νάξο ξεκίνησε η έρευνα και την έφερε στο Κρητικό Πέλαγος όμως ήταν εξαιρετικά δύσκολη η προσέγγισή διότι δεν υπήρχαν ακόμα δημοσιευμένα στοιχεία, όταν έκανε την πρώτη της προσέγγιση, το 1979.
Η έρευνα της, η οποία έγινε και με τη σημαντική βοήθεια φοιτητών της στηρίχθηκε μετέπειτα στο εξαιρετικά πολύτιμο υλικό σε μικρο-φιλμ που έφερε στη Βικελαία βιβλιοθήκη ο αείμνηστος Νίκος Παναγιωτάκης ως διευθυντής του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας (1989-1997) όλο το αρχείο (το λεγόμενο αρχείο DucadiCandia) των νοταρίων (συμβολαιογράφων) της Κρήτης.
Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους του Ηρακλείου επίσης υπάρχει πλουσιότατο αρχείο από τα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, τα οποία, με εξαίρεση την πρωτοπόρα προσπάθεια του Σταυρινίδη κανένας δεν είχε ασχοληθεί - πρώτα από όλα, λόγω της δυσκολίας της τουρκικής γλώσσας και της αραβικής γραφής.
Αξίζει να προσθέσουμε ότι ενώ από τον 16ο-17ο αιώνα τα περισσότερα έγγραφα είναι στις κρητικές διαλέκτους της εποχής, και μερικά ιταλικά, τον 13ο-15ο αιώνα όλα σχεδόν είναι λατινικά και μερικά ιταλικά.
Προικοσύμφωνα του 16ου αιώνα
Η επίκουρη καθηγήτρια του τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Αγλαΐα Κάσδαγλη, μιλώντας στο MadeinCreta αναφέρθηκε στα βασικά της συμπεράσματα, μέσα από παραδείγματα προικοσυμφώνων.
“Κράζοντας πρώτον το όνομαν της ομοουσίου Τριάδος και της Υπεραγίας Θεοτόκου, από τους οποίους κάθε καλή βουλή και έργον κατεβαίνει”, ο Μανόλης Βαρούχας, νοτάριος (συμβολαιογράφος) από το Μοναστηράκι Αμαρίου καταγράφει με προσοχή την “σύβασιν υπανδρείας” που κάνει η κερά Εργίνα Λαγκουβαρδοπούλα και χήρα του ποτέ κυρ Μανόλη Παπαγιαννόπουλου, λεγομένου Χελιδόνη, για λογαριασμό της θυγατέρας της τζη κερά Μαρούσας. Το έτερον μέρος είναι ο ευλαβέστατος παπάς κυρ Γεώργης Κακαβέλας για λογαριασμό του γιου του του κυρ Βασίλη. Τόπος, το Μετόχι των Χελιδονιάκων στο Αμάρι, την Πρωτοχρονιά του 1604, πριν δηλαδή από 409 χρόνια. Αποκαλυπτική για την αυστηρή ιεραρχία της οικογένειας είναι ότι, όπως και σε όλα τα κρητικά προικοσύμφωνα της εποχής, η μητέρα αναλαμβάνει την υποχρέωση να κάμει την κόρη της “να θελήσει τον άνωθεν κυρ Βασίλη οδιά άνδραν της ευλογητικόν, καθώς η αγία του Θεού εκκλησία ορίζει και οι νόμοι αυτής”.
Στη συνέχεια, η μάνα τάζει “ογιά προυκίον και αδελφομοίρι και χαρίσματα του γαμπρού” υπέρπυρα της Κρήτης χιλιάδες δύο (καλό ποσόν για την εποχή). Τα 300 θα δοθούν σε μετρητά σε τρεις δόσεις, όταν ο γαμπρός αποφασίσει να γίνει ιερέας (η ιεροσύνη ήταν κατεξοχήν επάγγελμα που πήγαινε από πατέρα σε γιο), και τα υπόλοιπα “σε ασήμι και μαργαριτάρι”, και σε στίμα ρούχων, σε ρούχα δηλ. και άλλα προικιά που θα εκτιμηθούν και θα καταγραφούν ένα ένα ξεχωριστά. Από το άλλο μέρος, ο παπάς τάζει του γιου του τρία σπίτια (δηλ. σπίτι με τρία δωμάτια), ένα ζευγάρι βόδια και το ένα τέταρτο από τα λιανά του ζώα (πρόβατα, γίδια, γουρούνια).
Αρκετά χαμηλότερη είναι η προίκα που παραλαμβάνει στο Καστέλι του Αμαρίου από τον κουνιάδο του τον κυρ Νικολό Βενέρη για λογαριασμό της κερ’ Ανίτζας της γυναίκας του, ο κυρ Νικολός Βλάχος: αμπέλι εργατών πέντε, που εκτιμάται 175 υπέρπυρα, δηλαδή το 32% περίπου της συνολικής αξίας της προίκας.
Τα υπόλοιπα είναι σε ρούχα και είδη προικός, που περιγράφονται και κοστολογούνται ένα ένα : δύο σεντόνια, το ένα με γρόσια … δύο μαξιλάρια τριμμένα με ψίδια, ένα ζευγάρι πουκάμισα, με πλεκτό απάνω στη σούφρα. Ένα ζευγάρι φουστάνια, το ένα τριμμένο και το άλλο καινούριο, λινομπάμπακο · μπόλιες μεταξωτές δύο, ένα ταβλομάντιλο (δηλ. τραπεζομάντιλο) κτλ. κτλ.
Σημαντικά συμπεράσματα
Στην Κρήτη υπάρχουν αρκετές ιδιομορφίες σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα, όπως σημειώνει στοMadeinCreta η κ. Κάσδαγλη.
Οι περισσότεροι γάμοι φαίνεται να ήταν ανδροτοπικοί, και τα σπίτια θεωρούνταν (κατά τη μανιάτικη έκφραση) σερνικιάτικα. Κατά συνέπεια, η φροντίδα των γονέων περνάει στις νύφες, πράγμα που δηλώνεται σαφώς όταν στην περιουσία που τάζουν οι γονείς στους γιους τους προστίθενται όροι όπως “να έχει τζι έγνιες τζη μάνας του ώστε να ζει”.
Στα υπόλοιπα μέρη ο γαμπρός πάει στο σπίτι της νύφης.
Μόνο στην Κρήτη και τη Ζάκυνθο επίσης κατά κανόνα ίσχυε ο θεσμός της στίμας, βενετικό συνήθειο, γινόταν, δηλαδή, κοστολόγηση των κινητών τουλάχιστον αγαθών, τα οποία, εξάλλου, αποτελούσαν τον κύριο όγκο της προίκας.
Το χάρισμα του γαμπρού
Άλλο χαρακτηριστικό των προικοσυμφώνων του Βαρούχα (νοτάριος από το Αμάρι) είναι ότι συνήθως μέρος της συνολικής αξίας της προίκας προσδιοριζόταν ως “χάρισμα” ή “χάριτες”) του γαμπρού.
Προφανώς επρόκειτο για αγαθά που απαλλάσσονταν του προικώου καθεστώτος και τα οποία ο γαμπρός μπορούσε να διαθέσει κατά βούληση, ακόμα και σε περίπτωση λύσης ατέκνου γάμου.
Το ποσοστό που δινόταν ως χάρισμα ποίκιλλε και το υπόλοιπο ποσόν χαρακτηριζόταν ως “το αληθινό προυκί της νύφης” κι επομένως δεν ήταν εκποιήσιμο, προσφέροντας έτσι κάποια προστασία στη γυναίκα.
Ας μην ξεχνάμε ότι γενικός κανόνας όλων των προικώων συστημάτων είναι ότι ο άντρας έχει μεν τη διαχείριση της προίκας, όχι όμως την κυριότητά της.
Πάντως, μολονότι τα χαρίσματα ήταν κρητική συνήθεια, δεν ήταν ο κανόνας σε όλα τα μέρη της Κρήτης. Ετσι, ενώ 90% σχεδόν των προικοσυμφώνων του Βαρούχα αναφέρουν χαρίσματα του γαμπρού, που η αξία τους αντιστοιχεί κατά μέσον όρο στο 16-17% της συνολικής αξίας της προίκας, στις πράξεις ενός παλαιότερου νοταρίου από την Ιεράπετρα, του Ιωάννη Ολόκαλου, δεν υπάρχει σχεδόν αναφορά σε τέτοια χαρίσματα: ο θεσμός δεν είναι άγνωστος, αλλά εμφανίζεται σπάνια, και έχει σαφώς μικρότερη σημασία από τα χαρίσματα που βλέπουμε στον Βαρούχα.
Ένα άλλο στοιχείο στο κατάστιχο του Βαρούχα – στο Αμάρι του Ρεθύμνου- είναι ότι οι μισοί περίπου άντρες εμφανίζονται στα προικοσύμφωνα να λαμβάνουν επίσης από την οικογένειά τους το μερίδιο που τους αναλογούσε (που συνήθως πάντως δεν κατονομάζεται ως προίκα) από τη γονική κληρονομιά.
Σε γενικές γραμμές, το σχήμα αυτό προβλέπει προίκα (κυρίως σε ρούχα, είδη προικός, σκεύη και κοσμήματα) μόνο για τις κόρες, ενώ η γη - ή τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος της - κατά κανόνα μεταβιβάζεται αποκλειστικά μέσω της αρρενογονικής γραμμής, εκτός εάν δεν υπάρχουν άρρενες απόγονοι. Οι άντρες φέρνουν τη νύφη και την προίκα της στο πατρικό σπίτι, και κάθε πρακτικός τουλάχιστον δεσμός της γυναίκας με την οικογένειά της κόβεται.
Οι διαθήκες – που αποτελούν πολύτιμο συμπλήρωμα στις πληροφορίες που μας δινουν τα προικοσύμφωνα - επιβεβαιώνουν ότι στην περίπτωση αυτή η αρρενογονική διατήρηση της γης υπήρχε ως ιδανικό: έτσι, ο Ιωάννης Ολόκαλος, ο νοτάριος των αρχών του 16ου αιώνα από την Ιεράπετρα, παραγγέλνει στη γυναίκα του “να προυκίσει τα επίλοιπά μας παιδιά [δύο κορίτσια και δύο αγόρια] ... και να δώσει των θηλυκών από τα μόμπελε και των ασιρνικών οπού τα στάμπελε ό,τι σού ‘θελε φανείν εσέν της συμβίας μου”.
Παρ’ όλα αυτά, η προσεχτική εξέταση των διαθέσιμων πηγών δείχνει ότι σε πολλές περιπτώσεις, ενώ η ύπαρξη αντρικής προίκας δεν αναφέρεται ευθέως, στην πραγματικότητα και οι άντρες λάβαιναν με διάφορους τρόπους το κληρονομικό τους μερίδιο από τους γονείς τους ενόψει του γάμου τους, ή πάντως όταν ενηλικιώνονταν.
* Το έγγραφο, που παρουσιάζει το MadeinCreta μαζί με άλλα 250+11, βρίσκεται στον τόμο Ιωάννης Ολόκαλος, νοτάριος Ιεράπετρας, Κατάστιχο(1496-1543) έκδοση Γιάννης Κ. Μαυρομάτης.
Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών και Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, Βενετία 1994
madeincreta.gr
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Ευρωλίγκα μέχρι και την Αφρική
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Mάρτιν Σουλτς: 'Ηπειρος μεταναστών είναι η Ευρώπη
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
