2014-07-05 04:34:10
Ιστορικό-Κοινωνικό Πλαίσιο
Τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν αποτελέσει ουκ ολίγες φορές αιτία κοινωνικών εξεγέρσεων για την αποκατάσταση της δημοκρατίας, όπως στην Ελλάδα του 1973 ή στην Τουρκία του 2013 Παρά το γεγονός όμως ότι έχουν δοθεί πολλές μάχες για να αποκτηθούν αυτά τα δικαιώματα, οι άνθρωποι σήμερα τα θεωρούν αυτονόητα και αντί να τα ασκούν, ξεχνούν παντελώς την ύπαρξή τους. Τα δικαιώματα αυτά αποτελούν αναπόσπαστο μέρος των συνθηκών της Ένωσης ήδη από το 2000 όταν η ΕΕ εξέδωσε τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων αλλά ενισχύθηκαν περισσότερο όταν ο Χάρτης έγινε νομικά δεσμευτικός με την Συνθήκη της Λισσαβώνας το 2009. Η ιθαγένεια της Ένωσης και τα δικαιώματα που συνεπάγεται άρχισαν με τη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης που υπογράφηκε στο Μάαστριχτ το 1992
Νομικό Πλαίσιο
Σύμφωνα με όσα ισχύουν μετά τη μεταρρύθμιση με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας (άρθρο 20 παρ
. 1 ΣΛΕΕ), θεσπίζεται ιθαγένεια της Ένωσης και »Πολίτης της Ένωσης είναι κάθε πρόσωπο που έχει την υπηκοότητα ενός κράτους μέλους. Η ιθαγένεια της Ένωσης προστίθεται και δεν αντικαθιστά την εθνική ιθαγένεια». Στα άρθρα 21, 22, 23 και 24 ΣΛΕΕ αναλύονται διεξοδικά τα θεμελιώδη δικαιώματα του Ευρωπαίου Πολίτη. Τα δικαιώματα αυτά θα αναλυθούν στη συνέχεια ενδελεχώς καθώς και ο ρόλος τους στη ζωή του Ευρωπαίου Πολίτη. Ακόμη, σύμφωνα με τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ προστατεύονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, εν συνόλω. Επιπροσθέτως, το άρθρο 11 ΣΕΕ θέτει ένα στόχο ο οποίος βρίσκεται στο κέντρο της έρευνας του παρόντος δοκιμίου και αφορά την εκπροσώπηση των πολιτών στην Ένωση.
Θεμελιώδη Δικαιώματα
Για να αναλύσουμε περισσότερο τα θεμελιώδη δικαιώματα του Ευρωπαίου Πολίτη τα οποία αναφέραμε παραπάνω θα πρέπει να παραπέμψουμε στο άρθρο 2 ΣΕΕ. Το πρώτο δικαίωμα είναι αυτό της ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής σε οποιοδήποτε κράτος-μέλος. Με αυτήν την ελευθερία ο Ευρωπαίος Πολίτης έχει τη δυνατότητα να μετακινείται και να εγκαθίσταται στο έδαφος των 27 κρατών-μελών, μπορώντας έτσι να εργαστεί, φοιτήσει σε σχολείο ή πανεπιστήμιο της επιλογής του να εγκατασταθεί με την οικογένειά του και να ανταλλάξει εμπειρίες και συνήθειες στα πλαίσια της διαμόρφωσης μίας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας. Η κινητικότητα των πολιτών εντός της ΕΕ δίνει ευκαιρίες τόσο στους ίδιους τους πολίτες που μετακινούνται όσο και στις κυβερνήσεις των κρατών που υποδέχονται τους πολίτες αυτούς. Για παράδειγμα, οι κυβερνήσεις μπορούν να εκμεταλλευτούν τη διαφορετική τεχνογνωσία των πολιτών που εγκαθίστανται στο έδαφός τους και να τους εντάξουν άμεσα στο έμψυχο εργατικό δυναμικό τους ως έτοιμους και ειδικευμένους εργαζόμενους. Ακόμη, οι φοιτητές που ανταλλάσσονται στα πλαίσια διαφόρων προγραμμάτων μετακίνησης (βλ.Erasmus) μπορούν να φοιτήσουν σε διαφορετική ακαδημαϊκή ατμόσφαιρα από εκείνη της χώρας καταγωγής τους και να τη μεταφέρουν πίσω στη χώρα τους.
Όσον αφορά το δικαίωμα του ‘’εκλέγειν και εκλέγεσθαι’’, ίσως αποτελεί το πιο σημαντικό δικαίωμα του Ευρωπαίου Πολίτη, διότι στα πλαίσια αυτού του δικαιώματος μπορούν οι ίδιοι οι μετακινούμενοι πολίτες να θέτουν εαυτόν υποψήφιο στις Ευρωπαϊκές εκλογές αλλά και στις δημοτικές εκλογές του κράτους-μέλους στο έδαφος του οποίου κατοικούν. Το δικαίωμα αυτό ορίζεται στο άρθρο 22 ΣΛΕΕ και αναγνωρίζει την ύπαρξη ισονομίας στην υποψηφιότητα τόσο των μετακινούμενων όσο και των ντόπιων κατοίκων. Σύμφωνα με αυτό το δικαίωμα όλοι οι πολίτες της Ένωσης έχουν ίσα δικαιώματα εκπροσώπησης είτε κατοικούν στην χώρα προέλευσής τους είτε σε οποιοδήποτε άλλο κράτος από τα 27.
Ένα άλλο δικαίωμα είναι αυτό της διπλωματικής και προξενικής προστασίας όπως αυτό ορίζεται από το άρθρο 23 ΣΛΕΕ. Δηλαδή, εάν ένας Έλληνας πολίτης βρεθεί σε τρίτη χώρα που δεν είναι μέλος της ΕΕ και δεν υπάρχει εκεί ελληνική πρεσβεία αλλά υπάρχει πρεσβεία άλλου κράτους-μέλους της ΕΕ (π.χ. ιταλική) τότε έχει το δικαίωμα να ζητήσει προστασία με τους ίδιους όρους ως αν ήταν Ιταλός. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να καλλιεργείται ένα κλίμα ευρωπαϊκής αλληλεγγύης που προστατεύει τον Ευρωπαίο Πολίτη και τον κάνει να νιώθει ασφάλεια στις μετακινήσεις του στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη όπου εκπροσωπείται η Ένωση.
Τέλος, ένα άλλο δικαίωμα είναι αυτό που ορίζεται από το άρθρο 24 ΣΛΕΕ και αφορά την υποβολή πρωτοβουλίας πολιτών, της αναφοράς προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το ρόλο του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή και τη δυνατότητα κάθε πολίτη της Ένωσης να απευθύνεται στα θεσμικά όργανα της Ένωσης. Με αυτόν τον τρόπο ο Ευρωπαίος Πολίτης μπορεί να ζητήσει την παρέμβαση των θεσμικών οργάνων και των σωμάτων που δρουν επικουρικά σε αυτά ώστε να προστατέψει τον εαυτό του από κάποια ανωμαλία στην εφαρμογή των κοινοτικών κανόνων στο εθνικό δίκαιο.
Συνοψίζοντας, πρέπει να αναφέρουμε πως όλα αυτά τα δικαιώματα προστατεύονται από τα θεσμικά όργανα της Ένωσης και το κοινοτικό δίκαιο στα πλαίσια του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Αυτό συμβαίνει διότι το ζήτημα της ευρωπαϊκής ιθαγένειας έχει τεθεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων των κρατών μελών εν όψει του σχηματισμού της ευρωπαϊκής ατζέντας ‘’Ευρώπη 2020’’. Ένας αποτελεσματικός τρόπος εμπέδωσης και καλλιέργειας της ευρωπαϊκής ταυτότητας είναι η εκ των κάτω προς τα άνω προώθηση της έννοιας ‘’Ευρωπαίος Πολίτης’’, διότι έτσι η πλειοψηφία των πολιτών της Ένωσης θα διαμορφώσουν το μέλλον της και όχι η ‘’τεχνοκρατική γραφειοκρατία των Βρυξελλών’’, όπως αναφέρουν διαχρονικά οι Βρετανοί ηγέτες.
Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης
Ο Χάρτης αποτελεί την πρώτη προσπάθεια της Ευρώπης των Δεκαπέντε αφενός να καταγράψουν ρητά τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών τους και αφετέρου να δεσμευθούν σε κοινοτικό πλέον επίπεδο για τον σεβασμό τους. Ο Χάρτης, αν και ήδη χαρακτηρίστηκε προϊόν συμβιβασμού μεταξύ των διαφόρων κρατών-μελών, δεν παύει επίσης να αποτελεί πρόπλασμα του μελλοντικού Συντάγματος της Ευρωπαϊκής Ενωσης στο πλαίσιο της πορείας της στην πολιτική και όχι μόνο στην οικονομική και νομισματική ενοποίησή της. Τουλάχιστον αυτή είναι η άποψη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Ο Χάρτης αποτελείται από 54 άρθρα κατανεμημένα σε επτά κεφάλαια, με αντικείμενο την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, τις ελευθερίες, την ισότητα, την αλληλεγγύη, τα δικαιώματα των πολιτών, τη δικαιοσύνη και γενικές διατάξεις, στα οποία καταγράφονται όλα τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών, που ως σήμερα ήταν διάσπαρτα στις Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ενωσης ως παραπομπές σε νομικές βάσεις εκτός αυτών. Την πρωτοβουλία για την κατάρτιση του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων την είχε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με στόχο την εδραίωση των αρχών και των εγγυήσεων που διέπουν την οικοδόμηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως «χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης» και τον καθορισμό μιας συλλογικής αντίληψης αξιών και αρχών και ενός κοινού συστήματος θεμελιωδών δικαιωμάτων, που να αναγνωρίζουν οι πολίτες και να εμπνέει τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Υποχρεώσεις
Ο Ευρωπαίος Πολίτης δεν έχει μόνο δικαιώματα, όπως νομίζουν πολλοί πολίτες της Ένωσης, αλλά και υποχρεώσεις, όπως είναι ο σεβασμός του πολιτισμού κάθε λαού της ΕΕ, η τήρηση των νόμων που ισχύουν σε κάθε κράτος και τη διασφάλιση της ειρηνικής συνύπαρξης και συνεργασίας. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί με το να μάχεται ο κάθε πολίτης για τον εκμηδενισμό κάποιων κοινωνικών φαινομένων όπως ο ρατσισμός και η ξενοφοβία δημιουργώντας τάσεις συνοχής και ανάπτυξης του δημοκρατικού πολιτεύματος στο εσωτερικό της ΕΕ, κάτι το οποίο υποστηρίζεται ένθερμα από όλα τα θεσμικά όργανα της Ένωσης. Μέσω της συμμετοχής στα κοινά και στη λήψη αποφάσεων προωθείται το δημοκρατικό αίσθημα στους πολίτες και τους μεταδίδει την βεβαιότητα ότι δεν υπάρχει κίνδυνος για τη Δημοκρατία διότι τα πάντα πραγματοποιούνται σε κλίμα πλήρους διαφάνειας και σεβασμού των εθνικών αξιών. Επίσης, είναι υποχρέωση του κάθε ευρωπαίου πολίτη να γνωρίζει καλά και να σέβεται την κουλτούρα και τον πολιτισμό των υπολοίπων κρατών-μελών. Ένα αποτελεσματικό μέσο γνωριμίας με διαφορετικές κουλτούρες είναι η ανταλλαγή πολιτών, είτε στα πλαίσια γνωστών ευρωπαϊκών προγραμμάτων ανταλλαγής (βλ.Comenius, Leonardo Da Vinci) είτε μέσω της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων που προδιαθέτουν τους πολίτες να ταξιδεύουν συχνότερα σε άλλα κράτη-μέλη.
Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια
Η ιθαγένεια της ΕΕ δεν αντικαθιστά την εθνική ιθαγένεια, αντίθετα, παρέχει σε όλους τους πολίτες της πρόσθετα δικαιώματα, τα οποία εγγυώνται οι Συνθήκες της ΕΕ και αποτελούν θεμελιώδες στοιχείο της καθημερινής τους ζωής. Η δημιουργία μίας ενιαίας ευρωπαϊκής ταυτότητας προϋποθέτει και τη μη ύπαρξη συγκρουσιακών τάσεων στο εσωτερικό της Ένωσης. Η διαφορετικότητα η οποία προστατεύεται από την ΕΕ είναι ακόμα έντονη και αν λάβουμε υπόψη το πλούσιο παρελθόν της θα διαπιστώσουμε ότι ο κίνδυνος σύγκρουσης υποβόσκει καθ’ όλη τη διαδικασία ολοκλήρωσης. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι θεωρητικά, και σύμφωνα πάντα με τις Συνθήκες, η Ένωση είναι υπερεθνικού χαρακτήρα, γεγονός που θα δημιουργούσε εύφορο έδαφος για την ύπαρξη μίας ενιαίας ευρωπαϊκής ταυτότητας. Ωστόσο, η ΕΕ παραμένει ηθελημένα διακυβερνητικού χαρακτήρα και τα κράτη εστιάζουν στο εθνικό συμφέρον πρωτίστως. Αυτό κάνει τους πολίτες να σκέφτονται πως ίσως υπάρχει έντονη καχυποψία για τις κινήσεις και τα κίνητρα των υπολοίπων κρατών-μελών.
Προβλήματα-Εμπόδια
Ωστόσο, είναι αναγκαίο να αναφέρουμε τα προβλήματα που εμποδίζουν την ενιαία ευρωπαϊκή ταυτότητα να αναπτυχθεί. Ο πιο βασικός παράγοντας είναι η έλλειψη ενημέρωσης και η κακή ποιότητα πληροφόρησης. Η μονόπλευρη πληροφόρηση και οι μη αξιόπιστες ιστοσελίδες ενημέρωσης δεν επιτρέπουν στους πολίτες να συλλέγουν τις απαραίτητες πληροφορίες για να ασκούν τα δικαιώματά τους με τρόπο σωστό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παραπληροφορούνται και να διαμορφώνουν μία λανθασμένη αντίληψη για την ΕΕ. Μια καλή συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών και των εθνικών μέσων πληροφόρησης είναι απαραίτητη για την ικανοποιητική προστασία των συμφερόντων του Ευρωπαίου Πολίτη. Για να μπορούν οι πολίτες να συμμετάσχουν στην ανάπτυξη της πολιτικής, πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή αποτελεσματικοί μηχανισμοί για την παροχή αντικειμενικής ενημέρωσης και εκπαίδευσης των πολιτών. Σε μία περίοδο τεταμένης οικονομικής αλλά και κοινωνικής κρίσης ο Ευρωπαίος Πολίτης οφείλει να διατηρήσει νηφάλια σκέψη και ψυχραιμία διότι η κρίση καθιστά τους πολίτες παθητικούς θεατές που δε συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων (εθνικών και κοινοτικών). Το πρόβλημα της μη επαρκούς συμμετοχής στις εκλογικές αναμετρήσεις και πιο συγκεκριμένα η αποχή των νέων θα πρέπει να προβληματίσει έντονα την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση εν όψει των κοινοτικών εκλογών του 2014, που θα αποτυπώσει το επίπεδο εμπιστοσύνης που υπάρχει στην Ένωση.
Προτάσεις-Λύσεις
Μία λύση στο παραπάνω πρόβλημα έρχεται να δώσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία με το πρόγραμμα «Ευρώπη για τους πολίτες» (2007-2013) στοχεύει ιδίως στο να δώσει στους πολίτες την ευκαιρία να ανταλλάξουν εμπειρίες και να συμμετάσχουν στην οικοδόμηση μιας Ευρώπης πιο προσιτής, πιο δημοκρατικής και με παγκόσμιο προσανατολισμό, ενωμένης στο πλαίσιο της πολιτισμικής της πολυμορφίας, αναπτύσσοντας την έννοια της ευρωπαϊκής ιθαγένειας. Επίσης, το ευρωπαϊκό έτος των πολιτών (2013) στοχεύει στην ευαισθητοποίηση και ενημέρωση σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που συνδέονται με την ιθαγένεια της Ένωσης, ώστε να βοηθηθούν οι πολίτες να κάνουν πλήρη χρήση των δικαιωμάτων τους.
Επί προσθέτως, η ενασχόληση των πολιτών της Ένωσης με τα ευρωπαϊκά ζητήματα μπορεί να αυξηθεί μέσω της συμμετοχής τους σε κοινωνικά δίκτυα που βοηθούν στην κατανόηση των κοινοτικών αποφάσεων. Αυτά συνήθως τα δίκτυα διαχέουν την πληροφόρηση που έχουν όσον αφορά τη λειτουργία της Ένωσης και την προσφέρουν στους πολίτες για την εμπέδωση των ευρωπαϊκών ιδεών και αξιών υπηρετώντας στην ουσία τους σκοπούς του άρθρου 11 παρ. 1 ΣΕΕ Η συμμετοχή των πολιτών στα ευρωπαϊκά θέματα θα πρέπει να είναι μία δια βίου διαδικασία ώστε να μη θεωρούνται στο εξής δεδομένα τα δικαιώματα που προαναφέραμε, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση ότι το ευρωπαϊκό εγχείρημα είναι μία σχέση μονόπλευρη και όχι αμφίδρομη.
Η οργάνωση σειράς σεμιναρίων με σκοπό την ενημέρωση των πολιτών της Ένωσης είναι επιβεβλημένη από την κοινωνική πραγματικότητα στην ΕΕ. Έτσι θα αντιμετωπιστεί μερικώς το πρόβλημα της ανεπαρκούς ενημέρωσης των πολιτών όχι μόνο στα πλαίσια της συμμετοχής στη λήψη των αποφάσεων αλλά και στην καθημερινότητα, σε τομείς όπως η καταναλωτική συνείδηση ή υγειονομική περίθαλψη και ασφάλιση. Γενικότερα, η Ένωση θα πρέπει να βρει πολλαπλούς διαύλους επικοινωνίας με τους πολίτες σε καθημερινή βάση, διότι η επικοινωνία, για παράδειγμα, με τους ευρωβουλευτές είναι σχεδόν μηδενική. Οι βουλευτές αφήνουν αναπάντητα τα χιλιάδες e-mail από ερωτήσεις και υποδείξεις των πολιτών με αποτέλεσμα ο Ευρωπαίος Πολίτης να νιώθει παραμελημένος από τον ίδιο του τον εκπρόσωπο. Αυτή η λύση δεν απαιτεί μεγάλη σπατάλη χρημάτων και θα μπορούσε να δώσει την ευκαιρία στους πολίτες της Ένωσης να εκφράσουν ανοικτά την άποψή τους αλλά και να επικοινωνήσουν τις ιδέες τους με τα θεσμικά όργανα μέσω των αντιπροσωπειών της Ένωσης στα κράτη-μέλη (Γραφείο Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Γραφείο Ευρωπαϊκής Επιτροπής). Το μόνο προαπαιτούμενο είναι η επαρκής ενημέρωση των πολιτών για την άσκηση των θεσμικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων τους.
Ακόμη, σύμφωνα με την έκθεση για την ιθαγένεια της ΕΕ (2010), προτείνει 25 δράσεις για τη βελτίωση της καθημερινής ζωής των ευρωπαίων πολιτών. Αυτές οι δράσεις που προτείνονται από την ίδια την Ένωση θα βοηθήσουν στο να γίνει πιο εύκολα αντιληπτή η έννοια της ‘’Ευρωπαϊκής Ταυτότητας’’, διότι αφορούν την καθημερινή ζωή των πολιτών της Ένωσης και θα δώσουν λύση στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν όντας προσκολλημένοι στις εθνικές αξίες και αντιλήψεις που καθυστερούν τη μετεξέλιξη της ΕΕ από παραγωγό κοινοτικού δικαίου σε φορέα και υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Συμπεράσματα
Η ευθύνη της καλλιέργειας της ευρωπαϊκής ταυτότητας δε βαραίνει μόνο τους ώμους των νέων στην ΕΕ, διότι η νεολαία ήταν ανέκαθεν ο φορέας κοινωνικοπολιτικών αλλαγών, αλλά και την ίδια την ΕΕ διαμέσου των θεσμικών της οργάνων. Οι πολίτες της Ένωσης θα πρέπει να αντιληφθούν την κρισιμότητα της κατάστασης η οποία απαιτεί λεπτούς χειρισμούς και ψυχραιμία στην άσκηση πολιτικής. Ωστόσο, την άσκηση της πολιτικής στο διεθνές σύστημα την ασκεί η Ένωση μέσω των δημοκρατικά εκλεγμένων εκπροσώπων των λαών και των φορέων στους οποίους αυτοί δρουν. Η τήρηση των ατομικών δικαιωμάτων από τον Ευρωπαίο Πολίτη αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημοκρατική ανάπτυξη της ΕΕ, γιατί με αυτόν τον τρόπο θα καταπολεμηθούν οι τάσεις που θέλουν την αποσταθεροποίηση του ενοποιητικού εγχειρήματος. Σε αυτό της το έργο στέκεται αρωγός το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο το οποίο έχοντας ως γνώμονα το συμφέρον των πολιτών της Ένωσης προσφέρει με τη νομολογία του προστασία στο σύνολο των ευρωπαίων πολιτών. Ωστόσο, ο σχηματισμός μίας ενιαίας ευρωπαϊκής ταυτότητας στα πλαίσια της οποίας ο κάθε πολίτης της Ένωσης θα νιώθει τον εαυτό του ‘’Ευρωπαίο Πολίτη’’ έχει αρκετό δρόμο να διανύσει ακόμα διότι εν καιρώ κρίσης ο εθνικισμός που γνωρίσαμε αμέσως μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κάνει ξανά αισθητή την παρουσία του δημιουργώντας πόλωση στο εσωτερικό της Ένωσης.
του ΕΜΘ ΕΠΧΙΑ (ΠΖ) ΜΠΆΤΖΙΟΥ ΦΩΤΙΟΥ, γενικού γραμματέα της ΕΣΠΕΔΜ
Tromaktiko
Τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν αποτελέσει ουκ ολίγες φορές αιτία κοινωνικών εξεγέρσεων για την αποκατάσταση της δημοκρατίας, όπως στην Ελλάδα του 1973 ή στην Τουρκία του 2013 Παρά το γεγονός όμως ότι έχουν δοθεί πολλές μάχες για να αποκτηθούν αυτά τα δικαιώματα, οι άνθρωποι σήμερα τα θεωρούν αυτονόητα και αντί να τα ασκούν, ξεχνούν παντελώς την ύπαρξή τους. Τα δικαιώματα αυτά αποτελούν αναπόσπαστο μέρος των συνθηκών της Ένωσης ήδη από το 2000 όταν η ΕΕ εξέδωσε τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων αλλά ενισχύθηκαν περισσότερο όταν ο Χάρτης έγινε νομικά δεσμευτικός με την Συνθήκη της Λισσαβώνας το 2009. Η ιθαγένεια της Ένωσης και τα δικαιώματα που συνεπάγεται άρχισαν με τη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης που υπογράφηκε στο Μάαστριχτ το 1992
Νομικό Πλαίσιο
Σύμφωνα με όσα ισχύουν μετά τη μεταρρύθμιση με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας (άρθρο 20 παρ
Θεμελιώδη Δικαιώματα
Για να αναλύσουμε περισσότερο τα θεμελιώδη δικαιώματα του Ευρωπαίου Πολίτη τα οποία αναφέραμε παραπάνω θα πρέπει να παραπέμψουμε στο άρθρο 2 ΣΕΕ. Το πρώτο δικαίωμα είναι αυτό της ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής σε οποιοδήποτε κράτος-μέλος. Με αυτήν την ελευθερία ο Ευρωπαίος Πολίτης έχει τη δυνατότητα να μετακινείται και να εγκαθίσταται στο έδαφος των 27 κρατών-μελών, μπορώντας έτσι να εργαστεί, φοιτήσει σε σχολείο ή πανεπιστήμιο της επιλογής του να εγκατασταθεί με την οικογένειά του και να ανταλλάξει εμπειρίες και συνήθειες στα πλαίσια της διαμόρφωσης μίας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας. Η κινητικότητα των πολιτών εντός της ΕΕ δίνει ευκαιρίες τόσο στους ίδιους τους πολίτες που μετακινούνται όσο και στις κυβερνήσεις των κρατών που υποδέχονται τους πολίτες αυτούς. Για παράδειγμα, οι κυβερνήσεις μπορούν να εκμεταλλευτούν τη διαφορετική τεχνογνωσία των πολιτών που εγκαθίστανται στο έδαφός τους και να τους εντάξουν άμεσα στο έμψυχο εργατικό δυναμικό τους ως έτοιμους και ειδικευμένους εργαζόμενους. Ακόμη, οι φοιτητές που ανταλλάσσονται στα πλαίσια διαφόρων προγραμμάτων μετακίνησης (βλ.Erasmus) μπορούν να φοιτήσουν σε διαφορετική ακαδημαϊκή ατμόσφαιρα από εκείνη της χώρας καταγωγής τους και να τη μεταφέρουν πίσω στη χώρα τους.
Όσον αφορά το δικαίωμα του ‘’εκλέγειν και εκλέγεσθαι’’, ίσως αποτελεί το πιο σημαντικό δικαίωμα του Ευρωπαίου Πολίτη, διότι στα πλαίσια αυτού του δικαιώματος μπορούν οι ίδιοι οι μετακινούμενοι πολίτες να θέτουν εαυτόν υποψήφιο στις Ευρωπαϊκές εκλογές αλλά και στις δημοτικές εκλογές του κράτους-μέλους στο έδαφος του οποίου κατοικούν. Το δικαίωμα αυτό ορίζεται στο άρθρο 22 ΣΛΕΕ και αναγνωρίζει την ύπαρξη ισονομίας στην υποψηφιότητα τόσο των μετακινούμενων όσο και των ντόπιων κατοίκων. Σύμφωνα με αυτό το δικαίωμα όλοι οι πολίτες της Ένωσης έχουν ίσα δικαιώματα εκπροσώπησης είτε κατοικούν στην χώρα προέλευσής τους είτε σε οποιοδήποτε άλλο κράτος από τα 27.
Ένα άλλο δικαίωμα είναι αυτό της διπλωματικής και προξενικής προστασίας όπως αυτό ορίζεται από το άρθρο 23 ΣΛΕΕ. Δηλαδή, εάν ένας Έλληνας πολίτης βρεθεί σε τρίτη χώρα που δεν είναι μέλος της ΕΕ και δεν υπάρχει εκεί ελληνική πρεσβεία αλλά υπάρχει πρεσβεία άλλου κράτους-μέλους της ΕΕ (π.χ. ιταλική) τότε έχει το δικαίωμα να ζητήσει προστασία με τους ίδιους όρους ως αν ήταν Ιταλός. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να καλλιεργείται ένα κλίμα ευρωπαϊκής αλληλεγγύης που προστατεύει τον Ευρωπαίο Πολίτη και τον κάνει να νιώθει ασφάλεια στις μετακινήσεις του στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη όπου εκπροσωπείται η Ένωση.
Τέλος, ένα άλλο δικαίωμα είναι αυτό που ορίζεται από το άρθρο 24 ΣΛΕΕ και αφορά την υποβολή πρωτοβουλίας πολιτών, της αναφοράς προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το ρόλο του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή και τη δυνατότητα κάθε πολίτη της Ένωσης να απευθύνεται στα θεσμικά όργανα της Ένωσης. Με αυτόν τον τρόπο ο Ευρωπαίος Πολίτης μπορεί να ζητήσει την παρέμβαση των θεσμικών οργάνων και των σωμάτων που δρουν επικουρικά σε αυτά ώστε να προστατέψει τον εαυτό του από κάποια ανωμαλία στην εφαρμογή των κοινοτικών κανόνων στο εθνικό δίκαιο.
Συνοψίζοντας, πρέπει να αναφέρουμε πως όλα αυτά τα δικαιώματα προστατεύονται από τα θεσμικά όργανα της Ένωσης και το κοινοτικό δίκαιο στα πλαίσια του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Αυτό συμβαίνει διότι το ζήτημα της ευρωπαϊκής ιθαγένειας έχει τεθεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων των κρατών μελών εν όψει του σχηματισμού της ευρωπαϊκής ατζέντας ‘’Ευρώπη 2020’’. Ένας αποτελεσματικός τρόπος εμπέδωσης και καλλιέργειας της ευρωπαϊκής ταυτότητας είναι η εκ των κάτω προς τα άνω προώθηση της έννοιας ‘’Ευρωπαίος Πολίτης’’, διότι έτσι η πλειοψηφία των πολιτών της Ένωσης θα διαμορφώσουν το μέλλον της και όχι η ‘’τεχνοκρατική γραφειοκρατία των Βρυξελλών’’, όπως αναφέρουν διαχρονικά οι Βρετανοί ηγέτες.
Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης
Ο Χάρτης αποτελεί την πρώτη προσπάθεια της Ευρώπης των Δεκαπέντε αφενός να καταγράψουν ρητά τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών τους και αφετέρου να δεσμευθούν σε κοινοτικό πλέον επίπεδο για τον σεβασμό τους. Ο Χάρτης, αν και ήδη χαρακτηρίστηκε προϊόν συμβιβασμού μεταξύ των διαφόρων κρατών-μελών, δεν παύει επίσης να αποτελεί πρόπλασμα του μελλοντικού Συντάγματος της Ευρωπαϊκής Ενωσης στο πλαίσιο της πορείας της στην πολιτική και όχι μόνο στην οικονομική και νομισματική ενοποίησή της. Τουλάχιστον αυτή είναι η άποψη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Ο Χάρτης αποτελείται από 54 άρθρα κατανεμημένα σε επτά κεφάλαια, με αντικείμενο την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, τις ελευθερίες, την ισότητα, την αλληλεγγύη, τα δικαιώματα των πολιτών, τη δικαιοσύνη και γενικές διατάξεις, στα οποία καταγράφονται όλα τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών, που ως σήμερα ήταν διάσπαρτα στις Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ενωσης ως παραπομπές σε νομικές βάσεις εκτός αυτών. Την πρωτοβουλία για την κατάρτιση του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων την είχε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με στόχο την εδραίωση των αρχών και των εγγυήσεων που διέπουν την οικοδόμηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως «χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης» και τον καθορισμό μιας συλλογικής αντίληψης αξιών και αρχών και ενός κοινού συστήματος θεμελιωδών δικαιωμάτων, που να αναγνωρίζουν οι πολίτες και να εμπνέει τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Υποχρεώσεις
Ο Ευρωπαίος Πολίτης δεν έχει μόνο δικαιώματα, όπως νομίζουν πολλοί πολίτες της Ένωσης, αλλά και υποχρεώσεις, όπως είναι ο σεβασμός του πολιτισμού κάθε λαού της ΕΕ, η τήρηση των νόμων που ισχύουν σε κάθε κράτος και τη διασφάλιση της ειρηνικής συνύπαρξης και συνεργασίας. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί με το να μάχεται ο κάθε πολίτης για τον εκμηδενισμό κάποιων κοινωνικών φαινομένων όπως ο ρατσισμός και η ξενοφοβία δημιουργώντας τάσεις συνοχής και ανάπτυξης του δημοκρατικού πολιτεύματος στο εσωτερικό της ΕΕ, κάτι το οποίο υποστηρίζεται ένθερμα από όλα τα θεσμικά όργανα της Ένωσης. Μέσω της συμμετοχής στα κοινά και στη λήψη αποφάσεων προωθείται το δημοκρατικό αίσθημα στους πολίτες και τους μεταδίδει την βεβαιότητα ότι δεν υπάρχει κίνδυνος για τη Δημοκρατία διότι τα πάντα πραγματοποιούνται σε κλίμα πλήρους διαφάνειας και σεβασμού των εθνικών αξιών. Επίσης, είναι υποχρέωση του κάθε ευρωπαίου πολίτη να γνωρίζει καλά και να σέβεται την κουλτούρα και τον πολιτισμό των υπολοίπων κρατών-μελών. Ένα αποτελεσματικό μέσο γνωριμίας με διαφορετικές κουλτούρες είναι η ανταλλαγή πολιτών, είτε στα πλαίσια γνωστών ευρωπαϊκών προγραμμάτων ανταλλαγής (βλ.Comenius, Leonardo Da Vinci) είτε μέσω της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων που προδιαθέτουν τους πολίτες να ταξιδεύουν συχνότερα σε άλλα κράτη-μέλη.
Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια
Η ιθαγένεια της ΕΕ δεν αντικαθιστά την εθνική ιθαγένεια, αντίθετα, παρέχει σε όλους τους πολίτες της πρόσθετα δικαιώματα, τα οποία εγγυώνται οι Συνθήκες της ΕΕ και αποτελούν θεμελιώδες στοιχείο της καθημερινής τους ζωής. Η δημιουργία μίας ενιαίας ευρωπαϊκής ταυτότητας προϋποθέτει και τη μη ύπαρξη συγκρουσιακών τάσεων στο εσωτερικό της Ένωσης. Η διαφορετικότητα η οποία προστατεύεται από την ΕΕ είναι ακόμα έντονη και αν λάβουμε υπόψη το πλούσιο παρελθόν της θα διαπιστώσουμε ότι ο κίνδυνος σύγκρουσης υποβόσκει καθ’ όλη τη διαδικασία ολοκλήρωσης. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι θεωρητικά, και σύμφωνα πάντα με τις Συνθήκες, η Ένωση είναι υπερεθνικού χαρακτήρα, γεγονός που θα δημιουργούσε εύφορο έδαφος για την ύπαρξη μίας ενιαίας ευρωπαϊκής ταυτότητας. Ωστόσο, η ΕΕ παραμένει ηθελημένα διακυβερνητικού χαρακτήρα και τα κράτη εστιάζουν στο εθνικό συμφέρον πρωτίστως. Αυτό κάνει τους πολίτες να σκέφτονται πως ίσως υπάρχει έντονη καχυποψία για τις κινήσεις και τα κίνητρα των υπολοίπων κρατών-μελών.
Προβλήματα-Εμπόδια
Ωστόσο, είναι αναγκαίο να αναφέρουμε τα προβλήματα που εμποδίζουν την ενιαία ευρωπαϊκή ταυτότητα να αναπτυχθεί. Ο πιο βασικός παράγοντας είναι η έλλειψη ενημέρωσης και η κακή ποιότητα πληροφόρησης. Η μονόπλευρη πληροφόρηση και οι μη αξιόπιστες ιστοσελίδες ενημέρωσης δεν επιτρέπουν στους πολίτες να συλλέγουν τις απαραίτητες πληροφορίες για να ασκούν τα δικαιώματά τους με τρόπο σωστό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παραπληροφορούνται και να διαμορφώνουν μία λανθασμένη αντίληψη για την ΕΕ. Μια καλή συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών και των εθνικών μέσων πληροφόρησης είναι απαραίτητη για την ικανοποιητική προστασία των συμφερόντων του Ευρωπαίου Πολίτη. Για να μπορούν οι πολίτες να συμμετάσχουν στην ανάπτυξη της πολιτικής, πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή αποτελεσματικοί μηχανισμοί για την παροχή αντικειμενικής ενημέρωσης και εκπαίδευσης των πολιτών. Σε μία περίοδο τεταμένης οικονομικής αλλά και κοινωνικής κρίσης ο Ευρωπαίος Πολίτης οφείλει να διατηρήσει νηφάλια σκέψη και ψυχραιμία διότι η κρίση καθιστά τους πολίτες παθητικούς θεατές που δε συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων (εθνικών και κοινοτικών). Το πρόβλημα της μη επαρκούς συμμετοχής στις εκλογικές αναμετρήσεις και πιο συγκεκριμένα η αποχή των νέων θα πρέπει να προβληματίσει έντονα την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση εν όψει των κοινοτικών εκλογών του 2014, που θα αποτυπώσει το επίπεδο εμπιστοσύνης που υπάρχει στην Ένωση.
Προτάσεις-Λύσεις
Μία λύση στο παραπάνω πρόβλημα έρχεται να δώσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία με το πρόγραμμα «Ευρώπη για τους πολίτες» (2007-2013) στοχεύει ιδίως στο να δώσει στους πολίτες την ευκαιρία να ανταλλάξουν εμπειρίες και να συμμετάσχουν στην οικοδόμηση μιας Ευρώπης πιο προσιτής, πιο δημοκρατικής και με παγκόσμιο προσανατολισμό, ενωμένης στο πλαίσιο της πολιτισμικής της πολυμορφίας, αναπτύσσοντας την έννοια της ευρωπαϊκής ιθαγένειας. Επίσης, το ευρωπαϊκό έτος των πολιτών (2013) στοχεύει στην ευαισθητοποίηση και ενημέρωση σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που συνδέονται με την ιθαγένεια της Ένωσης, ώστε να βοηθηθούν οι πολίτες να κάνουν πλήρη χρήση των δικαιωμάτων τους.
Επί προσθέτως, η ενασχόληση των πολιτών της Ένωσης με τα ευρωπαϊκά ζητήματα μπορεί να αυξηθεί μέσω της συμμετοχής τους σε κοινωνικά δίκτυα που βοηθούν στην κατανόηση των κοινοτικών αποφάσεων. Αυτά συνήθως τα δίκτυα διαχέουν την πληροφόρηση που έχουν όσον αφορά τη λειτουργία της Ένωσης και την προσφέρουν στους πολίτες για την εμπέδωση των ευρωπαϊκών ιδεών και αξιών υπηρετώντας στην ουσία τους σκοπούς του άρθρου 11 παρ. 1 ΣΕΕ Η συμμετοχή των πολιτών στα ευρωπαϊκά θέματα θα πρέπει να είναι μία δια βίου διαδικασία ώστε να μη θεωρούνται στο εξής δεδομένα τα δικαιώματα που προαναφέραμε, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση ότι το ευρωπαϊκό εγχείρημα είναι μία σχέση μονόπλευρη και όχι αμφίδρομη.
Η οργάνωση σειράς σεμιναρίων με σκοπό την ενημέρωση των πολιτών της Ένωσης είναι επιβεβλημένη από την κοινωνική πραγματικότητα στην ΕΕ. Έτσι θα αντιμετωπιστεί μερικώς το πρόβλημα της ανεπαρκούς ενημέρωσης των πολιτών όχι μόνο στα πλαίσια της συμμετοχής στη λήψη των αποφάσεων αλλά και στην καθημερινότητα, σε τομείς όπως η καταναλωτική συνείδηση ή υγειονομική περίθαλψη και ασφάλιση. Γενικότερα, η Ένωση θα πρέπει να βρει πολλαπλούς διαύλους επικοινωνίας με τους πολίτες σε καθημερινή βάση, διότι η επικοινωνία, για παράδειγμα, με τους ευρωβουλευτές είναι σχεδόν μηδενική. Οι βουλευτές αφήνουν αναπάντητα τα χιλιάδες e-mail από ερωτήσεις και υποδείξεις των πολιτών με αποτέλεσμα ο Ευρωπαίος Πολίτης να νιώθει παραμελημένος από τον ίδιο του τον εκπρόσωπο. Αυτή η λύση δεν απαιτεί μεγάλη σπατάλη χρημάτων και θα μπορούσε να δώσει την ευκαιρία στους πολίτες της Ένωσης να εκφράσουν ανοικτά την άποψή τους αλλά και να επικοινωνήσουν τις ιδέες τους με τα θεσμικά όργανα μέσω των αντιπροσωπειών της Ένωσης στα κράτη-μέλη (Γραφείο Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Γραφείο Ευρωπαϊκής Επιτροπής). Το μόνο προαπαιτούμενο είναι η επαρκής ενημέρωση των πολιτών για την άσκηση των θεσμικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων τους.
Ακόμη, σύμφωνα με την έκθεση για την ιθαγένεια της ΕΕ (2010), προτείνει 25 δράσεις για τη βελτίωση της καθημερινής ζωής των ευρωπαίων πολιτών. Αυτές οι δράσεις που προτείνονται από την ίδια την Ένωση θα βοηθήσουν στο να γίνει πιο εύκολα αντιληπτή η έννοια της ‘’Ευρωπαϊκής Ταυτότητας’’, διότι αφορούν την καθημερινή ζωή των πολιτών της Ένωσης και θα δώσουν λύση στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν όντας προσκολλημένοι στις εθνικές αξίες και αντιλήψεις που καθυστερούν τη μετεξέλιξη της ΕΕ από παραγωγό κοινοτικού δικαίου σε φορέα και υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Συμπεράσματα
Η ευθύνη της καλλιέργειας της ευρωπαϊκής ταυτότητας δε βαραίνει μόνο τους ώμους των νέων στην ΕΕ, διότι η νεολαία ήταν ανέκαθεν ο φορέας κοινωνικοπολιτικών αλλαγών, αλλά και την ίδια την ΕΕ διαμέσου των θεσμικών της οργάνων. Οι πολίτες της Ένωσης θα πρέπει να αντιληφθούν την κρισιμότητα της κατάστασης η οποία απαιτεί λεπτούς χειρισμούς και ψυχραιμία στην άσκηση πολιτικής. Ωστόσο, την άσκηση της πολιτικής στο διεθνές σύστημα την ασκεί η Ένωση μέσω των δημοκρατικά εκλεγμένων εκπροσώπων των λαών και των φορέων στους οποίους αυτοί δρουν. Η τήρηση των ατομικών δικαιωμάτων από τον Ευρωπαίο Πολίτη αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημοκρατική ανάπτυξη της ΕΕ, γιατί με αυτόν τον τρόπο θα καταπολεμηθούν οι τάσεις που θέλουν την αποσταθεροποίηση του ενοποιητικού εγχειρήματος. Σε αυτό της το έργο στέκεται αρωγός το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο το οποίο έχοντας ως γνώμονα το συμφέρον των πολιτών της Ένωσης προσφέρει με τη νομολογία του προστασία στο σύνολο των ευρωπαίων πολιτών. Ωστόσο, ο σχηματισμός μίας ενιαίας ευρωπαϊκής ταυτότητας στα πλαίσια της οποίας ο κάθε πολίτης της Ένωσης θα νιώθει τον εαυτό του ‘’Ευρωπαίο Πολίτη’’ έχει αρκετό δρόμο να διανύσει ακόμα διότι εν καιρώ κρίσης ο εθνικισμός που γνωρίσαμε αμέσως μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κάνει ξανά αισθητή την παρουσία του δημιουργώντας πόλωση στο εσωτερικό της Ένωσης.
του ΕΜΘ ΕΠΧΙΑ (ΠΖ) ΜΠΆΤΖΙΟΥ ΦΩΤΙΟΥ, γενικού γραμματέα της ΕΣΠΕΔΜ
Tromaktiko
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Σε αύξηση μετοχικού κεφαλαίου προχωράει η Τράπεζα Κύπρου
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Προγραμματίζουν διακοπή του Taxis
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
