2012-12-13 11:08:07
Του Στάυρου Ζένιου
Οι οπτασιασμοί δεν είναι ασυνήθεις σε περιόδους έντονης αγωνίας και αδιεξόδων. Μπορεί να προσλάβουν διαστάσεις κοινωνικής επιδημίας.Το πολιτικό σύστημα της χώρας υποκύπτει στον πειρασμό. Μπροστά στα οικονομικά αδιέξοδα αναζητά απεγνωσμένα από μηχανής θεούς. Αυτή, όμως, δεν είναι υπεύθυνη στάση που προσφέρει καθοδήγηση σε ένα λαό. Το ρωσικό δάνειο και οι επενδύσεις δισεκατομμυρίων ευρώ από Κινέζους επιχειρηματίες για να αποφύγουμε το μνημόνιο αποδείχθηκαν χόμπιτς -επινοήματα φαντασίας. Χόμπιτ, όπως εξηγώ, είναι και η άντληση δισεκατομμυρίων με προπώληση του φυσικού αερίου.
Η πρόταση του υποψήφιου Γιώργου Λιλλήκα αναδεικνύεται σε καθοριστικό ερώτημα των προεδρικών εκλογών. Στόχος μου δεν είναι να ασκήσω κριτική στον υποψήφιο αλλά να εξηγήσω σε πολίτες, υποψήφιο και ανθυποψηφίους ότι συζητάμε για ένα πολιτικό χόμπιτ αντί για σύγχρονες προτάσεις πολιτικής. Μπορεί να υπάρχουν διάφοροι λόγοι να ψηφίσει κάποιος τον κ. Λιλλήκα, όμως η πρόταση για το φυσικό αέριο ΔΕΝ είναι ένας από αυτούς.
Η πρόταση δεν προσφέρει διέξοδο από την οικονομική κρίση. Μελέτη επιστημονικών αναλύσεων και της διεθνούς εμπειρίας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, στο άμεσο μέλλον μόνο μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια θα μπορούσαμε να αντλήσουμε με ευνοϊκούς όρους ή μέχρι 1 δισ. με πολύ υψηλότερο επιτόκιο από ότι το δάνειο 17 δισ. του μνημονίου, από το οποίο η πρόταση υποτίθεται θα μας απαλλάξει. Κανένα στοιχείο δεν στηρίζει την πρόταση για άμεση άντληση 25 δισ. Η ανάλυση που ακολουθεί συνεκτιμά τους κινδύνους και το βάθος των αγορών από όπου θα μπορούσαν να αντληθούν κεφάλαια, καθώς και στο τι έχουν καταφέρει άλλοι. Η πρόσφατη συμφωνία για προπώληση εσόδων από το «Λεβιάθαν» στο Ισραήλ προς $802 εκατ. επιβεβαιώνει τα συμπεράσματα.
Μέσα από τη σύγχυση της πολιτικής αντιπαλότητας αναδύεται τελικά μια πολύ απλή εισήγηση που επιδέχεται μιας πολύ απλής απάντησης. Η πρόταση λέει ότι, «αφού κανείς δεν μας δανείζει για να πληρώσουμε τα χρέη μας, ας κάνουμε ένα ενυπόθηκο δάνειο». Την απάντηση δίνει η κοινή λογική του Αϊνστάιν: “Βλακεία είναι να επαναλαμβάνεις το ίδιο πράγμα και να περιμένεις διαφορετικό αποτέλεσμα». Η χώρα μας είναι αποκλεισμένη από τις αγορές και δεν επιτυγχάνουμε έξοδο από τον αποκλεισμό, δανειζόμενοι από τις αγορές. Δεν λύνεις με νέα χρέη την κρίση χρέους.
Ο μόνος τρόπος να εξασφαλίσουμε άμεσα σημαντικά κεφάλαια είναι να ξεπουλήσουμε το τεμάχιο «Αφροδίτη», διατηρώντας για τον εαυτό μας δικαιώματα στα μελλοντικά εισοδήματα, αν και όταν ο αγοραστής το αξιοποιήσει. Αυτό βεβαίως, ισοδυναμεί με εκχώρηση κυριαρχίας και παραπέμπει στην πρόταση Γερμανικών ΜΜΕ όπως η Ελλάδα πουλήσει νησιά. Παλαιότερα, ήταν η μέθοδος αξιοποίησης των αποικιών και δεν είναι αυτό που θέλουμε για τη χώρα μας. Κανείς δεν θα ήθελε να μείνει το 2013 στην ιστορία ως το έτος που το νησί της Αφροδίτης πούλησε την «Αφροδίτη».
Προτιμότερο, ωστόσο, να ακολουθούμε την υπόδειξη του Ρωμαίου φιλόσοφου-πολιτικού Marcus Tullius Cicero: «ασκώ κριτική δημιουργώντας, όχι βρίσκοντας λάθη». Το φυσικό αέριο δημιουργεί πράγματι μια ελπιδοφόρα προοπτική και με προσεκτικούς σχεδιασμούς -για τους οποίους έγραψα στο βιβλίο Δημιουργική Κύπρος- μπορεί την επόμενη τριετία να έχουμε έργα υποδομής ύψους αρκετών δισεκατομμυρίων. Σε μια εξαετία είναι εφικτή η παραγωγή ηλεκτρισμού 30% φθηνότερα από ότι με μαζούτ, μείωση της εισαγωγής μαζούτ και βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, αύξηση της παραγωγικότητας και εξοικονομήσεις πέραν των 100 εκατομμυρίων ετησίως για νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Μόνο τότε, και αφού θα έχουμε υπογράψει μακροχρόνια συμβόλαια με αγοραστές, θα μπορέσουμε να προπωλήσουμε μέρος των εσόδων.
Για να αποφύγουμε το ξεπούλημα και να φθάσουμε στην προπώληση χρειάζεται πολλή μεθοδική προετοιμασία: τεχνική, δημοσιονομική, νομική και περιβαλλοντική. Αν δεν δουλέψουμε υπεύθυνα και πολύ πιο έξυπνα από ότι μέχρι τώρα, θα μας μείνουν τα χόμπιτς.
Δυσκολεύτηκα να αντιληφθώ, όταν το πρωτοάκουσα, το πώς ο δανεισμός μας βοηθά να ξεφύγουμε από την κρίση χρέους. Αν εσείς, συμπολίτες, υποψήφιοι και ανθυποψήφιοι, μπήκατε στον πειρασμό να πιστέψετε σε ένα χόμπιτ, ελπίζω η ανάλυση να σας βοηθήσει να ξεφύγετε.
Σίγουρα οι προεδρικοί υποψήφιοι μπορούν να κάνουν καλύτερες προτάσεις.
ΜΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΠΡΟ-ΠΩΛΗΣΗ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ
Ποια ακριβώς είναι η πρόταση
Όλοι συμφωνούν οτι πρέπει να αξιοποιηθούν οικονομικά τα κοιτάσματα ΦΑ. Αυτό είναι αυτονόητο και δεν το είπε πρώτος ή μόνος ο κ. Λιλλήκας. Εκπρόσωπος του κ. Μαλά είχε υποστηρίξει την πώληση δικαιωμάτων από κάποιο οικόπεδο ενώ στέλεχος του κόμματος του κ. Αναστασιάδη είχε εισηγηθεί την άντληση μετοχικών κεφαλαίων από τις διεθνείς χρηματαγορές. Αυτά, βεβαίως, μπορούν να γίνουν.
Τα καίρια ερωτήματα όμως είναι άλλα:
i. Μπορούμε να αντλήσουμε άμεσα κεφάλαια για να απαλλαγούμε από το μνημόνιο;
ii. Θα αντλήσουμε επαρκή ποσά για να αντιμετωπίσουμε την κρίση;
iii. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα κεφάλαια για τις ανάγκες της κρίσης;
Η απάντηση όπως θα εξηγήσω είναι ΟΧΙ, ΟΧΙ και ΟΧΙ.
Εξετάζω την πρόταση για «άμεση άντληση κεφαλαίων υπό την μορφή εταιρικών ομολόγων» από τη συνέντευξη Γ. Λιλλήκα στο Μέγκα 12/09/2012, με τον Δημήτρη Σούγλη:
i.«Να αντλήσουμε γύρω στα 25 δισεκατομμύρια από τις διεθνείς αγορές»
ii. «Αυτά να κατατεθούν στις τράπεζες [...] δανεισμός για νέα έργα αναπτυξιακά»
iii. «Να βασιστούμε στο Νορβηγικό μοντέλο, το οποίο αποδείχθηκε πολύ επιτυχημένο».
Προσδιορίζω το «άμεσα» ως «εντός μιας τριετίας», διότι μετά την τριετία θα έχει εφαρμοστεί πλήρως το μνημόνιο και η πρόταση δεν θα εξυπηρετεί πλέον το στόχο που επιδιώκει.
Εσωτερικές αντιφάσεις
Μια πρόταση πολιτικής έχει πιθανότητες να είναι σωστή αν δεν έχει εσωτερικές αντιφάσεις. Η πρόταση για (1) άμεση άντληση κεφαλαίων και (2) επενδύσεις σε νέα έργα, έρχεται σε αντίφαση με (3) το Νορβηγικό μοντέλο που προβλέπει μακροχρόνιες επενδύσεις. Αυτό υπέδειξε ο Χριστόφορος Πισσαρίδης όταν σχολίασε οτι «ο πλούτος είναι για την παρούσα γενιά και τις μελλοντικές γενεές και όχι για τα χρέη του παρελθόντος» (εφ. Φιλελεύθερος, 18 Νοε. 2012, σελ. 4).
Συμφωνώ με τον κ. Πισσαρίδη ότι «είναι κακή ιδέα να δανειστούμε τώρα με βάση τον πλούτο που περιμένουμε στο μέλλον για να ξεπληρώσουμε τα δάνεια και το χρέος». Ωστόσο, είναι βάσιμη και η αντίθετη άποψη ότι δεν πρέπει να βασανίζονται οι σημερινοί νέοι από την ανεργία για να έχουν οι μελλοντικές γενεές πλούτο. Αλλά δεν μπορείς να τα έχεις όλα και «το να ξεπουλήσεις πρόωρα το φυσικό αέριο σε διεθνή χρηματιστήρια, δεν συνάδει με το νορβηγικό μοντέλο ανάπτυξης» υπόδειξε ο καθηγητής Πάνος Παπαναστασίου (εφ. Καθημερινή, 11 Νοε. 2012).
Επομένως στρέφομαι στο ερώτημα κατ΄ πόσο, αφού εγκαταλείψουμε το Νορβηγικό μοντέλο, θα μπορέσουμε να αντλήσουμε εντός μιας τριετίας 25 δισ. μέσω της Κρατικής Εταιρείας Υδρογονανθράκων Κύπρου -ΚΡΕΤΥΚ;
Ιστορία και Λίγη Θεωρία
Η πρώτη γνωστή άντληση κεφαλαίων για αξιοποίηση ορυκτού πλούτου ήταν το 1299 όταν τραπεζίτες της Φλωρεντίας χρηματοδότησαν το Αγγλικό Στέμμα για να αξιοποιήσει τα ορυχεία αργυρού στο Ντέβον. Πολλές εξερευνήσεις των αποικιών τον 18ο και 19ο αιώνα από Ολλανδία και Μεγάλη Βρετανία έγιναν με προπώληση μελλοντικών εσόδων στις εταιρείες Dutch East India και British East India. (Προσέξτε οτι οι αυτοκρατορίες έβλεπαν τις αποικίες ως οικόπεδα προς (προ)πώληση πριν καν τα εξερευνήσουν, ενώ οι ίδιες δεν είχαν τίποτα να χάσουν.) Με την ανάπτυξη των σύγχρονων χρηματαγορών οι μέθοδοι βελτιώθηκαν για να επιτρέπουν πιο αποτελεσματική μεταφορά κινδύνων και εσόδων, όπως εξάλλου απαιτούν και οι ιδιοκτήτες του πλούτου. Από τη δεκαετία του 1970 οι τεχνικές άντλησης κεφαλαίων αναπτύχθηκαν στη σημερινή τους μορφή και αφορούν όχι μόνο την αξιοποίηση φυσικού πλούτου αλλά και χρηματοδότηση μεγάλων έργων έναντι των μελλοντικών τους εσόδων. Οι χρηματοπιστωτικοί οίκοι έχουν τεράστια εμπειρία στη χρηματοδότηση έργων-projectfinance.
Σήμερα, υπάρχουν πολλές μέθοδοι για άντληση κεφαλαίων. Τα κυριότερα προϊόντα είναι (1) οι μετοχές, (2) τα εταιρικά ομόλογα και (3) το venture capital (VC). Αυτά συνυπάρχουν με τον δανεισμό από τράπεζες που παραμένει με διαφορά η προτιμητέα μέθοδος. Το 94% της χρηματοδότησης μεγάλων έργων το 2009 ήταν μέσω τραπεζικού δανεισμού για 461 έργα και μόνο 6% ήταν με εταιρικά ομόλογα για 31 έργα (Πίνακας 2β από Esty 2011). Ας αναλύσουμε τις προοπτικές επιτυχίας της πρότασης με κάθε μέθοδο.
1. Μετοχές
Η έκδοση μετοχών της ΚΡΕΤΥΚ στις διεθνείς χρηματαγορές είναι πρόωρη και κανείς πλέον δεν την εισηγείται. Προς το παρόν δεν δικαιολογεί ανάλυση.
2. Εταιρικά Ομόλογα
Αυτή είναι η μέθοδος της πρότασης. Αν και δεν είναι διεθνώς η προτιμητέα μέθοδος -από το 1994 όλο και μικρότερα ποσοστά μεγάλων έργων χρηματοδοτούνται με έκδοση ομολόγων (Πίνακας 2β από Esty 2011)- δεν είναι ανέφικτη. Επομένως, ας εξετάσουμε πώς απαντά αυτή η μέθοδος στα τρία καίρια ερωτήματα.
i. Μπορούμε να αντλήσουμε κεφάλαια εντός μιας τριετίας;
Χρειάζονται τουλάχιστον τρία χρόνια για να επιβεβαιωθούν τα κοιτάσματα, να γίνουν οι τεχνοοικονομικές μελέτες του έργου, να βρεθούν αγοραστές που να εγγυούνται στον αγοραστή των ομολόγων ότι θα έχει έσοδα, και να αναλάβουν οι ανάδοχοι χρηματοοικονομικοί οργανισμοί την έκδοση και πώληση των ομολόγων. Η πολυπλοκότητα τέτοιων έργων είναι επαρκώς τεκμηριωμένη -ακόμη και για χώρες που δεν το κάνουν για πρώτη φορά—και απαιτεί δέσμες συμβολαίων με εκατοντάδες έγγραφα και δεκάδες συμβαλλόμενους. Για παράδειγμα, η συμφωνία του 2002 για τον αγωγό Baku-Tbilisi-Ceyhan κόστους 2.8 δισ. ευρώ χρειάστηκε 200 νομικά έγγραφα, με 17,000 υπογραφές από 78 διαφορετικούς συμβαλλόμενους (Esty 2011, σελ. 6). Τα ομόλογα δεν θα μπορούσαν εκδοθούν πριν το 2016, όταν το μνημόνιο θα έχει πλέον εφαρμοστεί πλήρως.
ii. Θα αντλήσουμε επαρκή ποσά για να αντιμετωπίσουμε την κρίση;
Αυτό εξαρτάται εν μέρη από το επιτόκιο που θα προσφέρουμε. Για να σχεδιαστεί η έκδοση ομολόγων συνεκτιμώνται οι κίνδυνοι του έργου, η αβεβαιότητα για τα μελλοντικά εισοδήματα και τυχόν εγγυήσεις. Αυτά καθορίζουν την φερεγγυότητα του δανειζομένου και κοστολογούνται στο επιτόκιο. Στην προκειμένη περίπτωση δανειζόμενος θα είναι η ΚΡΕΤΥΚ και στο βαθμό που κύριος ιδιοκτήτης είναι η Κυπριακή Δημοκρατία, τα εταιρικά ομόλογα θα έχουν φερεγγυότητα το πολύ στην ίδια κατηγορία με τα κρατικά, δηλαδή junk (σκουπίδια). Η εταιρεία θα είναι αποκλεισμένη από τις διεθνείς αγορές (δεν γνωρίζω παράδειγμα εταιρείας ορυκτού πλούτου που να έχει υψηλότερη φερεγγυότητα από το κύριο κράτος-μέτοχο). Αν, παρ’ ελπίδα, καταφέρουμε να είναι κάποιος συνεργάτης μας ο κύριος μέτοχος, όπως π.χ. η Noble, τότε η ΚΡΕΤΥΚ-Noble πιθανόν να εκδώσει ομόλογα με τη φερεγγυότητα της Noble BBB. Πριν τη διεθνή οικονομική κρίση τα δεκαετή ομόλογα ΒΒΒ είχαν spread 150. Δηλαδή, η ΚΡΕΤΥΚ-Noble θα πληρώνει τουλάχιστον 1.5% υψηλότερο επιτόκιο από ότι το δάνειο του μνημονίου από το οποίο θα μας σώσει. Άλλες εκτιμήσεις βάζουν τον μέσο όρο των spreads τέτοιων ομολόγων στα 300 (Dailami and Hauswald, 2003). Και αν ακόμη, για ανεξήγητους λόγους ή από εσφαλμένη εκτίμηση οτι έτσι αποφεύγουμε το μνημόνιο, επιμένουμε σε αυτήν τη μέθοδο, δεν θα αντλήσουμε 25 δισ. Την πενταετία 2005-2009, δεκαεπτά συνολικά χώρες είχαν αντλήσει $102 δισ. (Πίνακας 6 από Esty 2011). Δηλαδή, αν πετύχουμε το μέσο όρο χωρών όπως το Κατάρ, οι ΗΠΑ, και το Μεξικό θα αντλήσουμε περίπου 1 δισ.
iii. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα κεφάλαια για ανάγκες της κρίσης;
Ο όρος project finance λέει ότι τα ομόλογα εκδίδονται για να χρηματοδοτηθεί ένα έργο (project) της εταιρείας όπως είναι η εξόρυξη, η κατασκευή αγωγών, η κατασκευή εργοστασίου κ.λπ. Μόνο με «δημιουργικούς» και αδιαφανείς τρόπους μπορούμε να διοχετεύσουμε τα έσοδα σε άλλα έργα και αυτό, κατά την άποψή μου, δεν ενδείκνυται. Ίσως η αδιαφάνεια με την οποία τα πολιτικά κόμματα χειρίζονται τα δικά τους οικονομικά –όπως αποκάλυψε η έκθεση GRECO του Συμβουλίου της Ευρώπης- οδηγεί ορισμένους να πιστεύουν ότι έτσι θα χειριστούμε τους διεθνείς επενδυτές.
Επομένως, η έκδοση εταιρικών ομολόγων αποτυγχάνει να απαντήσει και στα τρία καίρια ερωτήματα.
3. Venture Capital
Η άντληση VC χρησιμοποιείται για χρηματοδότηση έργων υψηλού κινδύνου, όπως είναι η αξιοποίηση των κοιτασμάτων ΦΑ στην ΑΟΖ Κύπρου. Αν και δεν την έχει εισηγηθεί ο κ. Λιλλήκας, εμφανίζεται από υποστηρικτές της πρότασης ως πιθανός μηχανισμός υλοποίησης. Αν μπορούν να εξασφαλιστούν δισεκατομμύρια με VC τότε η αρχική πρόταση είναι βάσιμη.
Είναι δύσκολο να εκτιμήσει κάποιος πόσο γρήγορα θα μπορούσαν να αντληθούν κεφάλαια με αυτήν τη μέθοδο και κατά πόσο τα κεφάλαια μπορούν να χρησιμοποιηθούν για άλλους σκοπούς πέραν των εργασιών της εταιρείας. Έτσι, ας δεχθούμε την ευνοϊκότερη εκδοχή, ότι δηλαδή μπορούμε να αντλήσουμε VC γρήγορα και ότι μπορούμε να τα διαθέσουμε για «νέα έργα αναπτυξιακά».
Παραμένει τότε το ερώτημα: Μπορούμε να αντλήσουμε επαρκή VC για να αντιμετωπίσουμε την κρίση;
Ας πάρουμε ως σημείο αναφοράς μια από τις πιο ανεπτυγμένες αγορές στο Χιούστον, Τέξας, την περίοδο 2010-2011, όταν παρατηρήθηκε σημαντική πρόοδος στην εξόρυξη ΦΑ από σχιστόλιθους. Σύμφωνα με το Dow Jones Venture Source, υπήρξαν 25 συμφωνίες συνολικού ύψους $662 εκατομμυρίων. Από το 2008 υπήρξαν 53 συμφωνίες για $792 εκατ. Δηλαδή έχουμε $18 εκατομμύρια ανά συμφωνία, περίπου το 1/1000 των δανειακών αναγκών της χώρας.
Από τα μεγαλύτερα VC που έχουμε εντοπίσει –από τον οίκο Steptoe LLP- αφορά την εξερεύνηση, εξόρυξη, παραγωγή και διάθεση ΦΑ στη Ρωσία από εταιρείες δυτικών συμφερόντων. Το έργο έχει τα ίδια γενικά χαρακτηριστικά με το δικό μας αφού αφορά όλη τη διαδικασία από εξερεύνηση μέχρι διάθεση από ξένες εταιρείες. Εξασφαλίστηκαν $300 εκατομμύρια.
Επομένως, η άντληση VC αποτυγχάνει να απαντήσει ένα τουλάχιστο από τα καίρια ερωτήματα.
Διεθνή Παραδείγματα
Ας δούμε τώρα τι κατάφεραν άλλες χώρες για σκοπούς σύγκρισης.
1. Έκδοση ομολόγων
Μια από τις μεγαλύτερες εκδόσεις ομολόγων αφορούσε την αξιοποίηση του Ras Lafan Field στο Κατάρ. Το συνολικό North Gas Field του Κατάρ ανακαλύφθηκε το 1971, είναι έκτασης 6.000 τετραγωνικών χλμ -όσο και η συνολική έκταση των ελεύθερων περιοχών της Δημοκρατίας- και έχει επιβεβαιωμένα αποθέματα 900 τρισ. κυβικά πόδια. Το Κατάρ κατατάσσεται τρίτο παγκοσμίως στα «αποδεδειγμένα και εμπορικά εκμεταλλεύσιμα αποθέματα». Η έκδοση ομολόγων συμπληρώθηκε το Δεκέμβρη του 1996 και ήταν ύψους $1.2 δισ. (Dailami and Hauswald, 2001).
Πώς αναμένουμε λοιπόν να εκδώσουμε ομόλογα ύψους 25 δισ. όταν τα δικά μας αποθέματα δεν είναι ακόμη επιβεβαιωμένα, είναι άγνωστο αν και πότε θα είναι εμπορικά εκμεταλλεύσιμα, και εκτιμούνται σε 5-8 τρισ. κυβικά πόδια, δηλαδή ούτε 1% των αποθεμάτων του Κατάρ; Και αν το Κατάρ χρειάστηκε 25 χρόνια από την ανακάλυψη των κοιτασμάτων μέχρι την έκδοση ομολόγων, πόσο μπορούμε εμείς να επισπεύσουμε την διαδικασία;
2. Έκδοση μετοχών
Το να συζητούμε για έκδοση μετοχών προς διεθνείς επενδυτές μιας εταιρείας (ΚΡΕΤΥΚ) που μόλις πρόσφατα έχει εγγραφεί, δεν έχει ακόμη πλήρες συμβούλιο ούτε εκτελεστικούς διευθυντές, δεν έχει γραμμή παραγωγής, κανέναν πελάτη, ούτε κύκλο εργασιών, είναι πιο εξωφρενικό από τα χειρότερα φαινόμενα φούσκας του Χρηματιστηρίου Αξιών Κύπρου.
Χρειαζόμαστε καλύτερη εξισορρόπηση μεταξύ σύνεσης και αισιοδοξίας. Δυστυχώς, η αγελαία συμπεριφορά που οδήγησε τους επενδυτές του ΧΑΚ στην καταστροφή μπορεί να καθοδηγήσει σήμερα επίδοξους προέδρους στην επιδίωξη γρήγορου πολιτικού μερίσματος από το ΦΑ.
Στέκομαι στο πιο επιτυχημένο παράδειγμα έκδοσης μετοχών σε θέματα ΦΑ και πετρελαίου που έχει προταθεί ως παράδειγμα προς μίμηση, της Βραζιλιάνικης PetroBras. Η εταιρεία εξασφάλισε $70 δισ., γιατί να μην ακολουθήσουμε το παράδειγμα της θα διερωτηθεί κάποιος. Διότι απλά δεν μπορεί να γίνει σύγκριση. Η PetroBras είχε συνολική αξία $211 δισ. όταν ζητούσε νέα κεφάλαια για χρηματοδότηση έργου $224 δισ. Εξασφάλισε κεφάλαια στο 1/3 της συνολικής της αξίας για να καλύψει το 1/3 ενός προσεκτικά σχεδιασμένου έργου. Η ΚΡΕΤΥΚ έχει ακόμη μηδενική αξία και κανένα επιχειρησιακό σχέδιο.
3. Στρατηγικοί επενδυτές –το παράδειγμα του Ισραήλ
Η NOBLE κατάφερε να προσελκύσει στρατηγικό επενδυτή $802 εκατ. για αξιοποίηση των κοιτασμάτων του «Λεβιάθαν» στο Ισραήλ. Σύμφωνα με την ανακοίνωση της NOBLE η Αυστραλιανών συμφερόντων εταιρεία Woodside Petroleum θα καταβάλει $287 εκατ. και επιπρόσθετα $177 εκατ. όταν εγκριθεί νομοθεσία για την εξαγωγή υγροποιημένου ΦΑ και εγκριθεί η επενδυτική πολιτική. Η συνολική αξία των συμφερόντων της NOBLE που έχουν προπωληθεί εκτιμάται σε $802 εκατ., περιλαμβανομένων και υπηρεσιών γεώτρησης που θα προσφέρει η Woodside.
Η Woodside Petroleum είναι μια από τις εταιρείες που έδειξαν ενδιαφέρον για το δεύτερο γύρο αδειοδοτήσεων στην Κυπριακή ΑΟΖ και θα μπορούσε να είναι στρατηγικός επενδυτής και για εμάς.
Αν η NOBLE άντλησε $0.8 δισ., τι θα μπορούσαμε εμείς να αντλήσουμε; Προπωλήθηκε 9.66% των δικαιωμάτων της NOBLE η οποία κατείχε το 39.66% του «Λεβιάθαν». Αν εμείς διαθέσουμε τριπλάσια δικαιώματα, δηλαδή 30%, από τα αποθέματα στο «Αφροδίτη» που είναι τα 7/17 των αποθεμάτων του «Λεβιάθαν» τότε θα αντλήσουμε $1 δις. (Υπολογίστε $0.8 * 3 * 7/17). Αν ξεπουλήσουμε πλήρως την «Αφροδίτη» υπό τις παρούσες συνθήκες θα αντλήσουμε $3.3.
Σημειώστε οτι η NOBLE και το Ισραήλ συνεργάζονται από το 1998, είναι προχωρημένοι στην αξιοποίηση του «Λεβιάθαν», έχουν φτιάξει υποδομή και προγραμματίζουν διάθεση ΦΑ από το διπλανό τεμάχιο «Ταμάρ» τον Απρίλιο, από το 2004 εξάγουν από το «Mari-B». Τα κεφάλαια πάνε στην NOBLE -μέρος των $0.8 δισ. είναι σε «υπηρεσίες γεώτρησης»- και όχι στο Ισραήλ.
Συμπερασματικά - Πού Πηγαίνουμε
Οδηγήθηκα σε αυτό το άρθρο διότι δυσκολεύτηκα αρχικά να αντιληφθώ πώς η πρόταση για άντληση κεφαλαίων μέσω ομολόγων θα μας βοηθούσε να ξεφύγουμε από την κρίση χρέους. Ελπίζω η ανάλυση να βοήθησε και εσάς αγαπητοί συμπολίτες, υποψήφιοι και ανθυποψήφιοι να αποφύγετε την σαγήνη ενός χόμπιτ.
Βεβαίως οφείλουμε να «ασκούμε κριτική δημιουργώντας, όχι βρίσκοντας λάθη» και χρειαζόμαστε την ελπιδοφόρα προοπτική που δημιουργεί το ΦΑ. Με προσεκτικούς σχεδιασμούς (βλέπε σχετικές προτάσεις στο άρθρο Φυσικό αέριο και η ανάγκη για μεταρρυθμίσεις και στο βιβλίο Δημιουργική Κύπρος) μπορεί την επόμενη τριετία να έχουμε έργα υποδομής αρκετών δισεκατομμυρίων και σε μια εξαετία να παράγουμε ηλεκτρισμό 30% φθηνότερο από ότι με μαζούτ. Θα επιτύχουμε μείωση της εισαγωγής μαζούτ και βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, αύξηση της παραγωγικότητας και εξοικονομήσεις πέραν των 100 εκατ. ετησίως για νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Τότε θα μπορέσουμε να προπωλήσουμε μέρος των εσόδων και να επισπευσθεί η ανάπτυξη τόσο με την εισροή χρημάτων από το ΦΑ όσο και με την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας που θα επιτύχουμε αν εφαρμόσουμε έξυπνα το μνημονίου.
Για να αποτελέσει η οικονομική κρίση την αρχή μιας νέας εποχής αναγέννησης και δημιουργίας χρειάζεται μελέτη και έρευνα, συστηματική προετοιμασία, μεθοδική δουλειά. Σίγουρα οι προεδρικοί υποψήφιοι μπορούν να κάνουν καλύτερες προτάσεις.
Βιβλιογραφία
Το άρθρο περιέχει συνδέσμους (links) στην βιβλιογραφία στο διαδίκτυο.
Dailami, M. and Hauswald, R. (Nov. 2001). Contract Risk and Credit Spread Determinants in the International Project Bond Market, World Bank Policy Research Working Paper No. 2712, The World Bank, Washington: DC. Available at http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=632780
Dailami, M. and Hauswald, R. (Nov. 2003). The Emerging Project Bond Market Covenant Provisions and Credit Spreads, World Bank Policy Research Working Paper No. 3095, The World Bank, Washington: DC. Available at http://elibrary.worldbank.org/content/workingpaper/10.1596/1813-9450-3095
Esty, C. B., (Sept. 2011). An overview of project finance and infrastructure finance – 2009 update, Harvard Business School Case Study 9-210-061, Harvard University, Boston: MA.
Ζένιος, Σ.Α. (2012). Δημιουργική Κύπρος. Πολιτική μεταρρύθμιση για την Κύπρο του 21ου αιώνα, Κεφ. VI και VIII, ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ: Αθήνα.
Ζένιος, Σ.Α. (5 Μαρτίου 2012), Φυσικό αέριο και η ανάγκη για μεταρρυθμίσεις, StockWatch. Διαθέσιμο στο http://blog.stockwatch.com.cy/?p=1124
Οι οπτασιασμοί δεν είναι ασυνήθεις σε περιόδους έντονης αγωνίας και αδιεξόδων. Μπορεί να προσλάβουν διαστάσεις κοινωνικής επιδημίας.Το πολιτικό σύστημα της χώρας υποκύπτει στον πειρασμό. Μπροστά στα οικονομικά αδιέξοδα αναζητά απεγνωσμένα από μηχανής θεούς. Αυτή, όμως, δεν είναι υπεύθυνη στάση που προσφέρει καθοδήγηση σε ένα λαό. Το ρωσικό δάνειο και οι επενδύσεις δισεκατομμυρίων ευρώ από Κινέζους επιχειρηματίες για να αποφύγουμε το μνημόνιο αποδείχθηκαν χόμπιτς -επινοήματα φαντασίας. Χόμπιτ, όπως εξηγώ, είναι και η άντληση δισεκατομμυρίων με προπώληση του φυσικού αερίου.
Η πρόταση του υποψήφιου Γιώργου Λιλλήκα αναδεικνύεται σε καθοριστικό ερώτημα των προεδρικών εκλογών. Στόχος μου δεν είναι να ασκήσω κριτική στον υποψήφιο αλλά να εξηγήσω σε πολίτες, υποψήφιο και ανθυποψηφίους ότι συζητάμε για ένα πολιτικό χόμπιτ αντί για σύγχρονες προτάσεις πολιτικής. Μπορεί να υπάρχουν διάφοροι λόγοι να ψηφίσει κάποιος τον κ. Λιλλήκα, όμως η πρόταση για το φυσικό αέριο ΔΕΝ είναι ένας από αυτούς.
Η πρόταση δεν προσφέρει διέξοδο από την οικονομική κρίση. Μελέτη επιστημονικών αναλύσεων και της διεθνούς εμπειρίας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, στο άμεσο μέλλον μόνο μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια θα μπορούσαμε να αντλήσουμε με ευνοϊκούς όρους ή μέχρι 1 δισ. με πολύ υψηλότερο επιτόκιο από ότι το δάνειο 17 δισ. του μνημονίου, από το οποίο η πρόταση υποτίθεται θα μας απαλλάξει. Κανένα στοιχείο δεν στηρίζει την πρόταση για άμεση άντληση 25 δισ. Η ανάλυση που ακολουθεί συνεκτιμά τους κινδύνους και το βάθος των αγορών από όπου θα μπορούσαν να αντληθούν κεφάλαια, καθώς και στο τι έχουν καταφέρει άλλοι. Η πρόσφατη συμφωνία για προπώληση εσόδων από το «Λεβιάθαν» στο Ισραήλ προς $802 εκατ. επιβεβαιώνει τα συμπεράσματα.
Μέσα από τη σύγχυση της πολιτικής αντιπαλότητας αναδύεται τελικά μια πολύ απλή εισήγηση που επιδέχεται μιας πολύ απλής απάντησης. Η πρόταση λέει ότι, «αφού κανείς δεν μας δανείζει για να πληρώσουμε τα χρέη μας, ας κάνουμε ένα ενυπόθηκο δάνειο». Την απάντηση δίνει η κοινή λογική του Αϊνστάιν: “Βλακεία είναι να επαναλαμβάνεις το ίδιο πράγμα και να περιμένεις διαφορετικό αποτέλεσμα». Η χώρα μας είναι αποκλεισμένη από τις αγορές και δεν επιτυγχάνουμε έξοδο από τον αποκλεισμό, δανειζόμενοι από τις αγορές. Δεν λύνεις με νέα χρέη την κρίση χρέους.
Ο μόνος τρόπος να εξασφαλίσουμε άμεσα σημαντικά κεφάλαια είναι να ξεπουλήσουμε το τεμάχιο «Αφροδίτη», διατηρώντας για τον εαυτό μας δικαιώματα στα μελλοντικά εισοδήματα, αν και όταν ο αγοραστής το αξιοποιήσει. Αυτό βεβαίως, ισοδυναμεί με εκχώρηση κυριαρχίας και παραπέμπει στην πρόταση Γερμανικών ΜΜΕ όπως η Ελλάδα πουλήσει νησιά. Παλαιότερα, ήταν η μέθοδος αξιοποίησης των αποικιών και δεν είναι αυτό που θέλουμε για τη χώρα μας. Κανείς δεν θα ήθελε να μείνει το 2013 στην ιστορία ως το έτος που το νησί της Αφροδίτης πούλησε την «Αφροδίτη».
Προτιμότερο, ωστόσο, να ακολουθούμε την υπόδειξη του Ρωμαίου φιλόσοφου-πολιτικού Marcus Tullius Cicero: «ασκώ κριτική δημιουργώντας, όχι βρίσκοντας λάθη». Το φυσικό αέριο δημιουργεί πράγματι μια ελπιδοφόρα προοπτική και με προσεκτικούς σχεδιασμούς -για τους οποίους έγραψα στο βιβλίο Δημιουργική Κύπρος- μπορεί την επόμενη τριετία να έχουμε έργα υποδομής ύψους αρκετών δισεκατομμυρίων. Σε μια εξαετία είναι εφικτή η παραγωγή ηλεκτρισμού 30% φθηνότερα από ότι με μαζούτ, μείωση της εισαγωγής μαζούτ και βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, αύξηση της παραγωγικότητας και εξοικονομήσεις πέραν των 100 εκατομμυρίων ετησίως για νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Μόνο τότε, και αφού θα έχουμε υπογράψει μακροχρόνια συμβόλαια με αγοραστές, θα μπορέσουμε να προπωλήσουμε μέρος των εσόδων.
Για να αποφύγουμε το ξεπούλημα και να φθάσουμε στην προπώληση χρειάζεται πολλή μεθοδική προετοιμασία: τεχνική, δημοσιονομική, νομική και περιβαλλοντική. Αν δεν δουλέψουμε υπεύθυνα και πολύ πιο έξυπνα από ότι μέχρι τώρα, θα μας μείνουν τα χόμπιτς.
Δυσκολεύτηκα να αντιληφθώ, όταν το πρωτοάκουσα, το πώς ο δανεισμός μας βοηθά να ξεφύγουμε από την κρίση χρέους. Αν εσείς, συμπολίτες, υποψήφιοι και ανθυποψήφιοι, μπήκατε στον πειρασμό να πιστέψετε σε ένα χόμπιτ, ελπίζω η ανάλυση να σας βοηθήσει να ξεφύγετε.
Σίγουρα οι προεδρικοί υποψήφιοι μπορούν να κάνουν καλύτερες προτάσεις.
ΜΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΠΡΟ-ΠΩΛΗΣΗ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ
Ποια ακριβώς είναι η πρόταση
Όλοι συμφωνούν οτι πρέπει να αξιοποιηθούν οικονομικά τα κοιτάσματα ΦΑ. Αυτό είναι αυτονόητο και δεν το είπε πρώτος ή μόνος ο κ. Λιλλήκας. Εκπρόσωπος του κ. Μαλά είχε υποστηρίξει την πώληση δικαιωμάτων από κάποιο οικόπεδο ενώ στέλεχος του κόμματος του κ. Αναστασιάδη είχε εισηγηθεί την άντληση μετοχικών κεφαλαίων από τις διεθνείς χρηματαγορές. Αυτά, βεβαίως, μπορούν να γίνουν.
Τα καίρια ερωτήματα όμως είναι άλλα:
i. Μπορούμε να αντλήσουμε άμεσα κεφάλαια για να απαλλαγούμε από το μνημόνιο;
ii. Θα αντλήσουμε επαρκή ποσά για να αντιμετωπίσουμε την κρίση;
iii. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα κεφάλαια για τις ανάγκες της κρίσης;
Η απάντηση όπως θα εξηγήσω είναι ΟΧΙ, ΟΧΙ και ΟΧΙ.
Εξετάζω την πρόταση για «άμεση άντληση κεφαλαίων υπό την μορφή εταιρικών ομολόγων» από τη συνέντευξη Γ. Λιλλήκα στο Μέγκα 12/09/2012, με τον Δημήτρη Σούγλη:
i.«Να αντλήσουμε γύρω στα 25 δισεκατομμύρια από τις διεθνείς αγορές»
ii. «Αυτά να κατατεθούν στις τράπεζες [...] δανεισμός για νέα έργα αναπτυξιακά»
iii. «Να βασιστούμε στο Νορβηγικό μοντέλο, το οποίο αποδείχθηκε πολύ επιτυχημένο».
Προσδιορίζω το «άμεσα» ως «εντός μιας τριετίας», διότι μετά την τριετία θα έχει εφαρμοστεί πλήρως το μνημόνιο και η πρόταση δεν θα εξυπηρετεί πλέον το στόχο που επιδιώκει.
Εσωτερικές αντιφάσεις
Μια πρόταση πολιτικής έχει πιθανότητες να είναι σωστή αν δεν έχει εσωτερικές αντιφάσεις. Η πρόταση για (1) άμεση άντληση κεφαλαίων και (2) επενδύσεις σε νέα έργα, έρχεται σε αντίφαση με (3) το Νορβηγικό μοντέλο που προβλέπει μακροχρόνιες επενδύσεις. Αυτό υπέδειξε ο Χριστόφορος Πισσαρίδης όταν σχολίασε οτι «ο πλούτος είναι για την παρούσα γενιά και τις μελλοντικές γενεές και όχι για τα χρέη του παρελθόντος» (εφ. Φιλελεύθερος, 18 Νοε. 2012, σελ. 4).
Συμφωνώ με τον κ. Πισσαρίδη ότι «είναι κακή ιδέα να δανειστούμε τώρα με βάση τον πλούτο που περιμένουμε στο μέλλον για να ξεπληρώσουμε τα δάνεια και το χρέος». Ωστόσο, είναι βάσιμη και η αντίθετη άποψη ότι δεν πρέπει να βασανίζονται οι σημερινοί νέοι από την ανεργία για να έχουν οι μελλοντικές γενεές πλούτο. Αλλά δεν μπορείς να τα έχεις όλα και «το να ξεπουλήσεις πρόωρα το φυσικό αέριο σε διεθνή χρηματιστήρια, δεν συνάδει με το νορβηγικό μοντέλο ανάπτυξης» υπόδειξε ο καθηγητής Πάνος Παπαναστασίου (εφ. Καθημερινή, 11 Νοε. 2012).
Επομένως στρέφομαι στο ερώτημα κατ΄ πόσο, αφού εγκαταλείψουμε το Νορβηγικό μοντέλο, θα μπορέσουμε να αντλήσουμε εντός μιας τριετίας 25 δισ. μέσω της Κρατικής Εταιρείας Υδρογονανθράκων Κύπρου -ΚΡΕΤΥΚ;
Ιστορία και Λίγη Θεωρία
Η πρώτη γνωστή άντληση κεφαλαίων για αξιοποίηση ορυκτού πλούτου ήταν το 1299 όταν τραπεζίτες της Φλωρεντίας χρηματοδότησαν το Αγγλικό Στέμμα για να αξιοποιήσει τα ορυχεία αργυρού στο Ντέβον. Πολλές εξερευνήσεις των αποικιών τον 18ο και 19ο αιώνα από Ολλανδία και Μεγάλη Βρετανία έγιναν με προπώληση μελλοντικών εσόδων στις εταιρείες Dutch East India και British East India. (Προσέξτε οτι οι αυτοκρατορίες έβλεπαν τις αποικίες ως οικόπεδα προς (προ)πώληση πριν καν τα εξερευνήσουν, ενώ οι ίδιες δεν είχαν τίποτα να χάσουν.) Με την ανάπτυξη των σύγχρονων χρηματαγορών οι μέθοδοι βελτιώθηκαν για να επιτρέπουν πιο αποτελεσματική μεταφορά κινδύνων και εσόδων, όπως εξάλλου απαιτούν και οι ιδιοκτήτες του πλούτου. Από τη δεκαετία του 1970 οι τεχνικές άντλησης κεφαλαίων αναπτύχθηκαν στη σημερινή τους μορφή και αφορούν όχι μόνο την αξιοποίηση φυσικού πλούτου αλλά και χρηματοδότηση μεγάλων έργων έναντι των μελλοντικών τους εσόδων. Οι χρηματοπιστωτικοί οίκοι έχουν τεράστια εμπειρία στη χρηματοδότηση έργων-projectfinance.
Σήμερα, υπάρχουν πολλές μέθοδοι για άντληση κεφαλαίων. Τα κυριότερα προϊόντα είναι (1) οι μετοχές, (2) τα εταιρικά ομόλογα και (3) το venture capital (VC). Αυτά συνυπάρχουν με τον δανεισμό από τράπεζες που παραμένει με διαφορά η προτιμητέα μέθοδος. Το 94% της χρηματοδότησης μεγάλων έργων το 2009 ήταν μέσω τραπεζικού δανεισμού για 461 έργα και μόνο 6% ήταν με εταιρικά ομόλογα για 31 έργα (Πίνακας 2β από Esty 2011). Ας αναλύσουμε τις προοπτικές επιτυχίας της πρότασης με κάθε μέθοδο.
1. Μετοχές
Η έκδοση μετοχών της ΚΡΕΤΥΚ στις διεθνείς χρηματαγορές είναι πρόωρη και κανείς πλέον δεν την εισηγείται. Προς το παρόν δεν δικαιολογεί ανάλυση.
2. Εταιρικά Ομόλογα
Αυτή είναι η μέθοδος της πρότασης. Αν και δεν είναι διεθνώς η προτιμητέα μέθοδος -από το 1994 όλο και μικρότερα ποσοστά μεγάλων έργων χρηματοδοτούνται με έκδοση ομολόγων (Πίνακας 2β από Esty 2011)- δεν είναι ανέφικτη. Επομένως, ας εξετάσουμε πώς απαντά αυτή η μέθοδος στα τρία καίρια ερωτήματα.
i. Μπορούμε να αντλήσουμε κεφάλαια εντός μιας τριετίας;
Χρειάζονται τουλάχιστον τρία χρόνια για να επιβεβαιωθούν τα κοιτάσματα, να γίνουν οι τεχνοοικονομικές μελέτες του έργου, να βρεθούν αγοραστές που να εγγυούνται στον αγοραστή των ομολόγων ότι θα έχει έσοδα, και να αναλάβουν οι ανάδοχοι χρηματοοικονομικοί οργανισμοί την έκδοση και πώληση των ομολόγων. Η πολυπλοκότητα τέτοιων έργων είναι επαρκώς τεκμηριωμένη -ακόμη και για χώρες που δεν το κάνουν για πρώτη φορά—και απαιτεί δέσμες συμβολαίων με εκατοντάδες έγγραφα και δεκάδες συμβαλλόμενους. Για παράδειγμα, η συμφωνία του 2002 για τον αγωγό Baku-Tbilisi-Ceyhan κόστους 2.8 δισ. ευρώ χρειάστηκε 200 νομικά έγγραφα, με 17,000 υπογραφές από 78 διαφορετικούς συμβαλλόμενους (Esty 2011, σελ. 6). Τα ομόλογα δεν θα μπορούσαν εκδοθούν πριν το 2016, όταν το μνημόνιο θα έχει πλέον εφαρμοστεί πλήρως.
ii. Θα αντλήσουμε επαρκή ποσά για να αντιμετωπίσουμε την κρίση;
Αυτό εξαρτάται εν μέρη από το επιτόκιο που θα προσφέρουμε. Για να σχεδιαστεί η έκδοση ομολόγων συνεκτιμώνται οι κίνδυνοι του έργου, η αβεβαιότητα για τα μελλοντικά εισοδήματα και τυχόν εγγυήσεις. Αυτά καθορίζουν την φερεγγυότητα του δανειζομένου και κοστολογούνται στο επιτόκιο. Στην προκειμένη περίπτωση δανειζόμενος θα είναι η ΚΡΕΤΥΚ και στο βαθμό που κύριος ιδιοκτήτης είναι η Κυπριακή Δημοκρατία, τα εταιρικά ομόλογα θα έχουν φερεγγυότητα το πολύ στην ίδια κατηγορία με τα κρατικά, δηλαδή junk (σκουπίδια). Η εταιρεία θα είναι αποκλεισμένη από τις διεθνείς αγορές (δεν γνωρίζω παράδειγμα εταιρείας ορυκτού πλούτου που να έχει υψηλότερη φερεγγυότητα από το κύριο κράτος-μέτοχο). Αν, παρ’ ελπίδα, καταφέρουμε να είναι κάποιος συνεργάτης μας ο κύριος μέτοχος, όπως π.χ. η Noble, τότε η ΚΡΕΤΥΚ-Noble πιθανόν να εκδώσει ομόλογα με τη φερεγγυότητα της Noble BBB. Πριν τη διεθνή οικονομική κρίση τα δεκαετή ομόλογα ΒΒΒ είχαν spread 150. Δηλαδή, η ΚΡΕΤΥΚ-Noble θα πληρώνει τουλάχιστον 1.5% υψηλότερο επιτόκιο από ότι το δάνειο του μνημονίου από το οποίο θα μας σώσει. Άλλες εκτιμήσεις βάζουν τον μέσο όρο των spreads τέτοιων ομολόγων στα 300 (Dailami and Hauswald, 2003). Και αν ακόμη, για ανεξήγητους λόγους ή από εσφαλμένη εκτίμηση οτι έτσι αποφεύγουμε το μνημόνιο, επιμένουμε σε αυτήν τη μέθοδο, δεν θα αντλήσουμε 25 δισ. Την πενταετία 2005-2009, δεκαεπτά συνολικά χώρες είχαν αντλήσει $102 δισ. (Πίνακας 6 από Esty 2011). Δηλαδή, αν πετύχουμε το μέσο όρο χωρών όπως το Κατάρ, οι ΗΠΑ, και το Μεξικό θα αντλήσουμε περίπου 1 δισ.
iii. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα κεφάλαια για ανάγκες της κρίσης;
Ο όρος project finance λέει ότι τα ομόλογα εκδίδονται για να χρηματοδοτηθεί ένα έργο (project) της εταιρείας όπως είναι η εξόρυξη, η κατασκευή αγωγών, η κατασκευή εργοστασίου κ.λπ. Μόνο με «δημιουργικούς» και αδιαφανείς τρόπους μπορούμε να διοχετεύσουμε τα έσοδα σε άλλα έργα και αυτό, κατά την άποψή μου, δεν ενδείκνυται. Ίσως η αδιαφάνεια με την οποία τα πολιτικά κόμματα χειρίζονται τα δικά τους οικονομικά –όπως αποκάλυψε η έκθεση GRECO του Συμβουλίου της Ευρώπης- οδηγεί ορισμένους να πιστεύουν ότι έτσι θα χειριστούμε τους διεθνείς επενδυτές.
Επομένως, η έκδοση εταιρικών ομολόγων αποτυγχάνει να απαντήσει και στα τρία καίρια ερωτήματα.
3. Venture Capital
Η άντληση VC χρησιμοποιείται για χρηματοδότηση έργων υψηλού κινδύνου, όπως είναι η αξιοποίηση των κοιτασμάτων ΦΑ στην ΑΟΖ Κύπρου. Αν και δεν την έχει εισηγηθεί ο κ. Λιλλήκας, εμφανίζεται από υποστηρικτές της πρότασης ως πιθανός μηχανισμός υλοποίησης. Αν μπορούν να εξασφαλιστούν δισεκατομμύρια με VC τότε η αρχική πρόταση είναι βάσιμη.
Είναι δύσκολο να εκτιμήσει κάποιος πόσο γρήγορα θα μπορούσαν να αντληθούν κεφάλαια με αυτήν τη μέθοδο και κατά πόσο τα κεφάλαια μπορούν να χρησιμοποιηθούν για άλλους σκοπούς πέραν των εργασιών της εταιρείας. Έτσι, ας δεχθούμε την ευνοϊκότερη εκδοχή, ότι δηλαδή μπορούμε να αντλήσουμε VC γρήγορα και ότι μπορούμε να τα διαθέσουμε για «νέα έργα αναπτυξιακά».
Παραμένει τότε το ερώτημα: Μπορούμε να αντλήσουμε επαρκή VC για να αντιμετωπίσουμε την κρίση;
Ας πάρουμε ως σημείο αναφοράς μια από τις πιο ανεπτυγμένες αγορές στο Χιούστον, Τέξας, την περίοδο 2010-2011, όταν παρατηρήθηκε σημαντική πρόοδος στην εξόρυξη ΦΑ από σχιστόλιθους. Σύμφωνα με το Dow Jones Venture Source, υπήρξαν 25 συμφωνίες συνολικού ύψους $662 εκατομμυρίων. Από το 2008 υπήρξαν 53 συμφωνίες για $792 εκατ. Δηλαδή έχουμε $18 εκατομμύρια ανά συμφωνία, περίπου το 1/1000 των δανειακών αναγκών της χώρας.
Από τα μεγαλύτερα VC που έχουμε εντοπίσει –από τον οίκο Steptoe LLP- αφορά την εξερεύνηση, εξόρυξη, παραγωγή και διάθεση ΦΑ στη Ρωσία από εταιρείες δυτικών συμφερόντων. Το έργο έχει τα ίδια γενικά χαρακτηριστικά με το δικό μας αφού αφορά όλη τη διαδικασία από εξερεύνηση μέχρι διάθεση από ξένες εταιρείες. Εξασφαλίστηκαν $300 εκατομμύρια.
Επομένως, η άντληση VC αποτυγχάνει να απαντήσει ένα τουλάχιστο από τα καίρια ερωτήματα.
Διεθνή Παραδείγματα
Ας δούμε τώρα τι κατάφεραν άλλες χώρες για σκοπούς σύγκρισης.
1. Έκδοση ομολόγων
Μια από τις μεγαλύτερες εκδόσεις ομολόγων αφορούσε την αξιοποίηση του Ras Lafan Field στο Κατάρ. Το συνολικό North Gas Field του Κατάρ ανακαλύφθηκε το 1971, είναι έκτασης 6.000 τετραγωνικών χλμ -όσο και η συνολική έκταση των ελεύθερων περιοχών της Δημοκρατίας- και έχει επιβεβαιωμένα αποθέματα 900 τρισ. κυβικά πόδια. Το Κατάρ κατατάσσεται τρίτο παγκοσμίως στα «αποδεδειγμένα και εμπορικά εκμεταλλεύσιμα αποθέματα». Η έκδοση ομολόγων συμπληρώθηκε το Δεκέμβρη του 1996 και ήταν ύψους $1.2 δισ. (Dailami and Hauswald, 2001).
Πώς αναμένουμε λοιπόν να εκδώσουμε ομόλογα ύψους 25 δισ. όταν τα δικά μας αποθέματα δεν είναι ακόμη επιβεβαιωμένα, είναι άγνωστο αν και πότε θα είναι εμπορικά εκμεταλλεύσιμα, και εκτιμούνται σε 5-8 τρισ. κυβικά πόδια, δηλαδή ούτε 1% των αποθεμάτων του Κατάρ; Και αν το Κατάρ χρειάστηκε 25 χρόνια από την ανακάλυψη των κοιτασμάτων μέχρι την έκδοση ομολόγων, πόσο μπορούμε εμείς να επισπεύσουμε την διαδικασία;
2. Έκδοση μετοχών
Το να συζητούμε για έκδοση μετοχών προς διεθνείς επενδυτές μιας εταιρείας (ΚΡΕΤΥΚ) που μόλις πρόσφατα έχει εγγραφεί, δεν έχει ακόμη πλήρες συμβούλιο ούτε εκτελεστικούς διευθυντές, δεν έχει γραμμή παραγωγής, κανέναν πελάτη, ούτε κύκλο εργασιών, είναι πιο εξωφρενικό από τα χειρότερα φαινόμενα φούσκας του Χρηματιστηρίου Αξιών Κύπρου.
Χρειαζόμαστε καλύτερη εξισορρόπηση μεταξύ σύνεσης και αισιοδοξίας. Δυστυχώς, η αγελαία συμπεριφορά που οδήγησε τους επενδυτές του ΧΑΚ στην καταστροφή μπορεί να καθοδηγήσει σήμερα επίδοξους προέδρους στην επιδίωξη γρήγορου πολιτικού μερίσματος από το ΦΑ.
Στέκομαι στο πιο επιτυχημένο παράδειγμα έκδοσης μετοχών σε θέματα ΦΑ και πετρελαίου που έχει προταθεί ως παράδειγμα προς μίμηση, της Βραζιλιάνικης PetroBras. Η εταιρεία εξασφάλισε $70 δισ., γιατί να μην ακολουθήσουμε το παράδειγμα της θα διερωτηθεί κάποιος. Διότι απλά δεν μπορεί να γίνει σύγκριση. Η PetroBras είχε συνολική αξία $211 δισ. όταν ζητούσε νέα κεφάλαια για χρηματοδότηση έργου $224 δισ. Εξασφάλισε κεφάλαια στο 1/3 της συνολικής της αξίας για να καλύψει το 1/3 ενός προσεκτικά σχεδιασμένου έργου. Η ΚΡΕΤΥΚ έχει ακόμη μηδενική αξία και κανένα επιχειρησιακό σχέδιο.
3. Στρατηγικοί επενδυτές –το παράδειγμα του Ισραήλ
Η NOBLE κατάφερε να προσελκύσει στρατηγικό επενδυτή $802 εκατ. για αξιοποίηση των κοιτασμάτων του «Λεβιάθαν» στο Ισραήλ. Σύμφωνα με την ανακοίνωση της NOBLE η Αυστραλιανών συμφερόντων εταιρεία Woodside Petroleum θα καταβάλει $287 εκατ. και επιπρόσθετα $177 εκατ. όταν εγκριθεί νομοθεσία για την εξαγωγή υγροποιημένου ΦΑ και εγκριθεί η επενδυτική πολιτική. Η συνολική αξία των συμφερόντων της NOBLE που έχουν προπωληθεί εκτιμάται σε $802 εκατ., περιλαμβανομένων και υπηρεσιών γεώτρησης που θα προσφέρει η Woodside.
Η Woodside Petroleum είναι μια από τις εταιρείες που έδειξαν ενδιαφέρον για το δεύτερο γύρο αδειοδοτήσεων στην Κυπριακή ΑΟΖ και θα μπορούσε να είναι στρατηγικός επενδυτής και για εμάς.
Αν η NOBLE άντλησε $0.8 δισ., τι θα μπορούσαμε εμείς να αντλήσουμε; Προπωλήθηκε 9.66% των δικαιωμάτων της NOBLE η οποία κατείχε το 39.66% του «Λεβιάθαν». Αν εμείς διαθέσουμε τριπλάσια δικαιώματα, δηλαδή 30%, από τα αποθέματα στο «Αφροδίτη» που είναι τα 7/17 των αποθεμάτων του «Λεβιάθαν» τότε θα αντλήσουμε $1 δις. (Υπολογίστε $0.8 * 3 * 7/17). Αν ξεπουλήσουμε πλήρως την «Αφροδίτη» υπό τις παρούσες συνθήκες θα αντλήσουμε $3.3.
Σημειώστε οτι η NOBLE και το Ισραήλ συνεργάζονται από το 1998, είναι προχωρημένοι στην αξιοποίηση του «Λεβιάθαν», έχουν φτιάξει υποδομή και προγραμματίζουν διάθεση ΦΑ από το διπλανό τεμάχιο «Ταμάρ» τον Απρίλιο, από το 2004 εξάγουν από το «Mari-B». Τα κεφάλαια πάνε στην NOBLE -μέρος των $0.8 δισ. είναι σε «υπηρεσίες γεώτρησης»- και όχι στο Ισραήλ.
Συμπερασματικά - Πού Πηγαίνουμε
Οδηγήθηκα σε αυτό το άρθρο διότι δυσκολεύτηκα αρχικά να αντιληφθώ πώς η πρόταση για άντληση κεφαλαίων μέσω ομολόγων θα μας βοηθούσε να ξεφύγουμε από την κρίση χρέους. Ελπίζω η ανάλυση να βοήθησε και εσάς αγαπητοί συμπολίτες, υποψήφιοι και ανθυποψήφιοι να αποφύγετε την σαγήνη ενός χόμπιτ.
Βεβαίως οφείλουμε να «ασκούμε κριτική δημιουργώντας, όχι βρίσκοντας λάθη» και χρειαζόμαστε την ελπιδοφόρα προοπτική που δημιουργεί το ΦΑ. Με προσεκτικούς σχεδιασμούς (βλέπε σχετικές προτάσεις στο άρθρο Φυσικό αέριο και η ανάγκη για μεταρρυθμίσεις και στο βιβλίο Δημιουργική Κύπρος) μπορεί την επόμενη τριετία να έχουμε έργα υποδομής αρκετών δισεκατομμυρίων και σε μια εξαετία να παράγουμε ηλεκτρισμό 30% φθηνότερο από ότι με μαζούτ. Θα επιτύχουμε μείωση της εισαγωγής μαζούτ και βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, αύξηση της παραγωγικότητας και εξοικονομήσεις πέραν των 100 εκατ. ετησίως για νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Τότε θα μπορέσουμε να προπωλήσουμε μέρος των εσόδων και να επισπευσθεί η ανάπτυξη τόσο με την εισροή χρημάτων από το ΦΑ όσο και με την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας που θα επιτύχουμε αν εφαρμόσουμε έξυπνα το μνημονίου.
Για να αποτελέσει η οικονομική κρίση την αρχή μιας νέας εποχής αναγέννησης και δημιουργίας χρειάζεται μελέτη και έρευνα, συστηματική προετοιμασία, μεθοδική δουλειά. Σίγουρα οι προεδρικοί υποψήφιοι μπορούν να κάνουν καλύτερες προτάσεις.
Βιβλιογραφία
Το άρθρο περιέχει συνδέσμους (links) στην βιβλιογραφία στο διαδίκτυο.
Dailami, M. and Hauswald, R. (Nov. 2001). Contract Risk and Credit Spread Determinants in the International Project Bond Market, World Bank Policy Research Working Paper No. 2712, The World Bank, Washington: DC. Available at http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=632780
Dailami, M. and Hauswald, R. (Nov. 2003). The Emerging Project Bond Market Covenant Provisions and Credit Spreads, World Bank Policy Research Working Paper No. 3095, The World Bank, Washington: DC. Available at http://elibrary.worldbank.org/content/workingpaper/10.1596/1813-9450-3095
Esty, C. B., (Sept. 2011). An overview of project finance and infrastructure finance – 2009 update, Harvard Business School Case Study 9-210-061, Harvard University, Boston: MA.
Ζένιος, Σ.Α. (2012). Δημιουργική Κύπρος. Πολιτική μεταρρύθμιση για την Κύπρο του 21ου αιώνα, Κεφ. VI και VIII, ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ: Αθήνα.
Ζένιος, Σ.Α. (5 Μαρτίου 2012), Φυσικό αέριο και η ανάγκη για μεταρρυθμίσεις, StockWatch. Διαθέσιμο στο http://blog.stockwatch.com.cy/?p=1124
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Δημοσιογράφοι στα όρια της εξαθλίωσης, δεν έχουν ούτε ένα πιάτο φαγητό!
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
