2020-02-18 08:00:33
Ακόμη κι ένας συντηρητικός πρωθυπουργός, ο επικεφαλής της παράταξης στελέχη της οποίας υποστήριζαν ότι και να μην υπήρχαν τα μνημόνια θα έπρεπε να τα έχουμε εφεύρει, ανακοινώνει ως χαρμόσυνο, απελευθερωτικό γεγονός το κλείσιμο του γραφείου του ΔΝΤ στο κτίριο της Τραπέζης της Ελλάδος.
Mες στην καλή χαρά πριν από μερικές εβδομάδες, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, έπειτα από τη συνάντησή του με την Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα στην Ουάσινγκτον, ανακοίνωσε το κλείσιμο του γραφείου του ΔΝΤ στην Ελλάδα. Το περίφημο γραφείο του ΔΝΤ βρίσκεται στον 8ο όροφο του κτιρίου της Τραπέζης της Ελλάδος και τελευταίος βασικός ένοικός του θα είναι ο Ντένις Μπότμαν, που προφανώς θα συνεχίσει κάπου αλλού την καριέρα του.
Στις ασήμαντες λεπτομέρειες αυτής της θλιβερής ιστορίας, της οποίας ο επίλογος τώρα γράφεται, περιλαμβάνεται το γεγονός ότι αυτό τουλάχιστον το γραφείο του ΔΝΤ ήταν άνευ ενοικίου. Το πρώτο, στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, κόστιζε 9.000 ευρώ μηνιαίως.
Το δεύτερο, στη Φιλοθέη, λίγο πάνω από τις 4.000. Τα νούμερα έχουν κι αυτά τη σημασία τους, αφού τα έξοδα διαμονής και εξυπηρέτησης του προσωπικού του Ταμείου επιβάρυναν το ελληνικό Δημόσιο. Για την ακρίβεια, περιλαμβάνονταν στα κόστη εξυπηρέτησης του δανείου. Ετσι, κάποια στιγμή ακόμη και τα ακριβοπληρωμένα στελέχη του ΔΝΤ αναγκάστηκαν να κρατήσουν τα προσχήματα και να κάνουν μια στοιχειώδη επίδειξη εγκράτειας, φιλοξενούμενοι «φθηνά» στα γραφεία της ΤτΕ.
Είναι παράδοξο το γεγονός ότι ένας συντηρητικός πρωθυπουργός, επικεφαλής της παράταξης που υποστήριζε ότι «και να μην υπήρχαν τα μνημόνια θα έπρεπε να τα έχουμε εφεύρει», που υποστήριξε φανατικά και υλοποίησε κάθε εισήγηση απολύσεων και περικοπής μισθών, ανακοινώνει ως χαρμόσυνο, απελευθερωτικό γεγονός το κλείσιμο του γραφείου του ΔΝΤ.
Είναι η συμβολική συμπύκνωση της εκκωφαντικής χρεοκοπίας ενός διεθνούς οργανισμού που σε κάθε ήπειρο, σε κάθε χώρα στην οποία κατέφθασε ως σωτήρας, τελικά έφυγε ή εκδιώχθηκε ως ολετήρας. Παρότι το ΔΝΤ έχει παντού ιδεολογικούς σπόνσορες και θερμούς υποστηρικτές των νεοφιλελεύθερων συνταγών του, στο τέλος κάνει εχθρούς ακόμη και τους πιο πιστούς φίλους του. Γιατί, τελικά, τα προγράμματα που εφαρμόζει, εκτός από την κοινωνία και την οικονομία, αποσταθεροποιούν και το πολιτικό σύστημα.
Η ριζική μετάλλαξη του ελληνικού πολιτικού συστήματος από το 2010 και μετά αποτελεί τη χαρακτηριστική επιβεβαίωση του ιδιότυπου κανόνα. Στο χρονικό και στα κείμενα που ακολουθούν επιχειρείται μια αδρή αποτίμηση του καταστροφικού –κυριολεκτικά και μεταφορικά– περάσματος του ΔΝΤ από την Ελλάδα και την Ευρώπη.
Ελλάδα - ΔΝΤ: Σταθμοί μιας καταστροφικής σχέσης
27/12/1945
Η Ελλάδα έγινε ένα από τα 29 ιδρυτικά κράτη - μέλη του ΔΝΤ, που συγκροτήθηκε στη βάση της συμφωνίας του Μπρέτον Γουντς, πάνω στο σχέδιο των Τζον Μάιναρντ Κέινς και Χάρι Ντέξτερ Γουάιτ, με βασικούς στόχους την ανασυγκρότηση του συστήματος των διεθνών συναλλαγματικών ισοτιμιών, την παρακολούθηση των ισοζυγίων πληρωμών και την ασφάλεια του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Κατά τα 64 χρόνια που μεσολάβησαν μέχρι το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, το 2008, οι σχέσεις ΔΝΤ – Ελλάδας δεν ξέφυγαν από τη ρουτίνα της λεγόμενης «διαβούλευσης του άρθρου IV», που εφαρμόζεται σε κάθε χώρα - μέλος του ΔΝΤ και περιλαμβάνει εξέταση των βασικών δημοσιονομικών μεγεθών. Στο ΔΝΤ των 189, πλέον, κρατών - μελών, η Ελλάδα συμμετέχει με κεφάλαια 2,4 δισ. ευρώ, που αντιστοιχεί στο 0,51% του κεφαλαίου του Ταμείου και στα ίδια δικαιώματα ψήφου.
18/12/2008
Κατά τη συζήτηση του προϋπολογισμού στη Βουλή, ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης κάνει μια καίρια παρατήρηση, που ελάχιστοι πρόσεξαν τότε: «…Αποτελεί κοινό μυστικό στους κύκλους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι η Ελλάδα δεν προσαρμόζεται στις επιταγές της ΟΝΕ… Θεωρούν ότι η τωρινή πολιτική ηγεσία της χώρας, που στηρίχθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε όλες τις σημαντικές επιδιώξεις της, την απογραφή, την αναθεώρηση του ΑΕΠ, τη γρήγορη ολοκλήρωση της διαδικασίας της επιτήρησης, εκμεταλλεύθηκε αυτήν τη συμπαράσταση της επιτροπής, για να μην τηρήσει τις δεσμεύσεις της.
Απλά πιστεύουν ότι η Ελλάδα τούς κορόιδεψε. Και γι’ αυτό πιστεύουν ότι η Ελλάδα καλό θα ήταν να αναγκαστεί να προσφύγει στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, για να εξασφαλίσει τον απαραίτητο δανεισμό, ώστε η παρακολούθηση της ελληνικής οικονομίας να είναι αρμοδιότητα εκείνου, του ΔΝΤ, και όχι φροντίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής».
Ιούλιος 2009
Στην έκθεση της «διαβούλευσης του άρθρου IV», η αντιπροσωπεία του ΔΝΤ (Μπομπ Τράα, Μ. Μορένο Μπαντιά, Φ. Τζομότε, Ντ. Βελκουλέσκου) επισημαίνει την ανάγκη «σοβαρής δημοσιονομικής προσαρμογής», ώστε το χρέος να επανέλθει σε πτωτική τροχιά. Αν και χωρίς δραματικούς τόνους, η έκθεση περιλαμβάνει ένα εφιαλτικό σενάριο εκτίναξης του χρέους πάνω από το 800% του ΑΕΠ μέχρι το 2060.
Μπομπ ΤράαAP Photo/Petros Giannakouris
Ο τότε διοικητής της ΤτΕ, Γ. Προβόπουλος, ισχυρίστηκε πολλά χρόνια μετά ότι «παρακλήθηκε ο Τράα να μη δημοσιοποιήσει την έκθεση, διότι θα πτώχευε το κράτος…». Ωστόσο, η έκθεση είχε δημοσιοποιηθεί κανονικότατα από το ΔΝΤ από τον Ιούλιο, απλώς θάφτηκε από τον εφησυχαστικό ορυμαγδό της πολιτικής ελίτ.
Στην ίδια έκθεση, η τότε εκπρόσωπος της Ελλάδας στο ΔΝΤ, Μιράντα Ξαφά, εκ μέρους της κυβέρνησης Καραμανλή δήλωνε ότι «οι ελληνικές αρχές δεν συμμερίζονται την εκτίμηση του προσωπικού του ΔΝΤ για τους ακραίους κινδύνους. Η δημοσιονομική εξυγίανση είναι σε εξέλιξη και τα spreads δανεισμού έχουν χαλαρώσει… η κυβέρνηση έχει ολοκληρώσει τη χρηματοδότηση για το έτος και έχει θέσει επιπλέον 8 δισ. ευρώ ως μαξιλάρι για το επόμενο έτος». Ολα καλά Οκτώβριος 2009 - Ιανουάριος 2010
Μετά τη νίκη του ΠΑΣΟΚ και ενώ η Ελλάδα βρίσκεται ήδη σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος, ο τότε υπουργός Οικονομικών Γ. Παπακωνσταντίνου ανακοινώνει ότι το έλλειμμα του 2009 θα είναι 12,7% και όχι 6% που το υπολόγιζε η προηγούμενη κυβέρνηση. Λίγους μήνες μετά, η Eurostat το απογείωσε στο 15,4% του ΑΕΠ.
Επειτα από έναν καταιγισμό υποβαθμίσεων του ελληνικού χρέους από όλους τους οίκους πιστοληπτικής αξιολόγησης που εκτοξεύει το κόστος δανεισμού και παρά τις διακηρύξεις ότι «λεφτά υπάρχουν», ο τότε πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου έχει σειρά επαφών, εκ του σύνεγγυς και τηλεφωνικές, με τον γενικό διευθυντή του ΔΝΤ, Ντομινίκ Στρος Καν.
Το ισχυρίστηκε ο ίδιος ο Στρος Καν σε συνέντευξή του σε γαλλικό κανάλι (Canal+) που μεταδόθηκε το 2011, το επιβεβαίωσε με επίσημη δήλωση το ίδιο το ΔΝΤ τον Απρίλιο του 2011, με τη διευκρίνιση ότι «οι συνομιλίες αφορούσαν το αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης για παροχή τεχνογνωσίας σε ό,τι αφορά την κατάρτιση του προϋπολογισμού και τη φοροδιαφυγή».
23 Απριλίου 2010
Ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου ανακοινώνει, από το Καστελόριζο, την προσφυγή της Ελλάδας στον έκτακτο μηχανισμό στήριξης που συγκρότησαν από κοινού το ΔΝΤ, η Ε.Ε. και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Στις 6 Μαΐου ψηφίζεται το πρώτο Μνημόνιο, στις 8 Μαΐου υπογράφεται η δανειακή σύμβαση με τα κράτη - μέλη της Ε.Ε. και στις 10 Μαΐου η δανειακή σύμβαση με το ΔΝΤ.
Από τον συνολικό δανεισμό των 110 δισ., το ΔΝΤ αναλαμβάνει να διαθέσει 30 δισ. «κατ’ εξαίρεση», αποκηρύσσοντας οποιαδήποτε σκέψη για αναδιάρθρωση - κούρεμα του ελληνικού χρέους. Η απόδοση του ελληνικού δεκαετούς ομολόγου εκτοξεύεται στο 12,5%, για να πέσει στο 8% στο τέλος του μήνα.
14 Μαΐου 2011
Ο γενικός διευθυντής του ΔΝΤ, Ντομινίκ Στρος Καν, συλλαμβάνεται με την κατηγορία της μαστροπείας, έπειτα από καταγγελία καμαριέρας για εις βάρος της σεξουαλική επίθεση. Μετά την παραίτησή του, δρομολογείται η αντικατάστασή του από την Κριστίν Λαγκάρντ, που αναλαμβάνει τον Ιούλιο του 2011.
Κριστίν ΛαγκάρντAP Photo/Francois Mori
Η ακριβής επίδραση αυτής της αλλαγής στην ελληνική κρίση δεν έχει αξιολογηθεί, ωστόσο είναι αξιοσημείωτο ότι με τη Λαγκάρντ θεμελιώθηκε μια νέα «εταιρική σχέση» ΔΝΤ - Ευρωζώνης, που, παρά τις εντάσεις της, πέρασε και στα θεσμικά κείμενα της Ε.Ε. (π.χ. Συνθήκη ESM).
Μάρτιος 2012
Το ΔΝΤ συμμετέχει με 28 δισ. ευρώ στο δεύτερο Μνημόνιο - δάνειο των 144,7 δισ. ευρώ, από τα οποία 50 δισ. προορίζονται για τη χρηματοδότηση του PSI, του κουρέματος ελληνικού χρέους ύψους 107 δισ. που κατείχαν ιδιώτες. Το κούρεμα είναι η κατάληξη μιας πολύμηνης διαπραγμάτευσης που ξεκίνησε τον Ιούλιο 2011, με την απόφαση του Eurogroup να «χορηγήσει» την πρώτη αναδιάρθρωση χρέους στην ιστορία της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης.
Το «παζάρι» με τους ιδιώτες κατόχους ομολόγων ανέλαβε το Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Ινστιτούτο IIF, αλλά το παράδοξο ήταν ότι, για πολύ καιρό, το κυριότερο εμπόδιο στη «βρομοδουλειά», με κύρια θύματα τα ελληνικά ασφαλιστικά ταμεία και τις ελληνικές τράπεζες, ήταν το ΔΝΤ, που απαιτούσε συμμετοχή στο κούρεμα και του «επίσημου» τομέα, δηλαδή της ΕΚΤ και των κρατών της Ευρωζώνης. Η διελκυστίνδα έληξε με ένα ακόμη τρικ που υποτίθεται ότι ικανοποιούσε τις καταστατικές υποχρεώσεις του ΔΝΤ για τη «μεσοπρόθεσμη» βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους.
Ιανουάριος 2013
Ο επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ, Ολιβιέ Μπλανσάρ, δημοσιοποιεί πολυσέλιδη μελέτη, στην οποία «ομολογεί» ότι το Ταμείο χρησιμοποίησε «λανθασμένους» δημοσιονομικούς πολλαπλασιαστές στην Ελλάδα και την Πορτογαλία, επιβάλλοντας πολύ μεγαλύτερη λιτότητα και προκαλώντας μεγαλύτερη κατάρρευση της εσωτερικής ζήτησης, άρα και ύφεση. Η απόκλιση των προβλέψεων του ΔΝΤ για τη συρρίκνωση του ΑΕΠ από τα πραγματικά μεγέθη υπερβαίνει τις 15 ποσοστιαίες μονάδες! Τόση ευστοχία…
Ιούνιος 2015
Λίγες μέρες πριν από το δημοψήφισμα, στις 30/6, η ελληνική κυβέρνηση ενημερώνει το ΔΝΤ για την αδυναμία εμπρόθεσμης πληρωμής δανειακής δόσης 1,5 δισ. ευρώ. Κατά τους κανονισμούς του ΔΝΤ, αυτό τη φέρνει σε κατάσταση τυπικής χρεοκοπίας.
Για το γεγονός ότι από το 2014 δεν έχει δώσει ούτε σεντ από το δάνειο των 28 δισ., στο όνομα των εκκρεμών αξιολογήσεων, δεν προβλέπεται τίποτα στους κανονισμούς του. Το αποτέλεσμα είναι ότι στο τρίτο Μνημόνιο το ΔΝΤ συμμετέχει «στεγνά», χωρίς δανεισμό, σε έναν ιδιότυπο ρόλο «κακού μπάτσου» που επινοήθηκε από τους Ευρωπαίους δανειστές.
Απρίλιος 2016
Ντέλια Βελκουλέσκου
Παρότι το ΔΝΤ συμμετέχει χωρίς οικονομικό ρίσκο στο τρίτο πρόγραμμα, για πολλοστή φορά αποκαλύπτεται η εκβιαστική πρακτική του. Τα Wikileaks διαρρέουν όλο τον διάλογο του επικεφαλής του ευρωπαϊκού βραχίονα του ΔΝΤ, Πολ Τόμσεν, με την επικεφαλής της αποστολής του Ταμείου στην Ελλάδα, Ντέλια Βελκουλέσκου.
Πολ ΤόμσενΑΠΕ/ΜΠΕ
Στον διάλογο, ο Τόμσεν διατυπώνει τη σκέψη ότι δύναται το Ταμείο να τρενάρει όσο μπορεί τη διαπραγμάτευση, για να απειληθεί ένα «πιστωτικό γεγονός» τον Ιούλιο, δηλαδή αδυναμία πληρωμής χρέους, ή να υπάρξει έξαρση της προσφυγικής πίεσης, ώστε η μεν ελληνική κυβέρνηση να δεχθεί σκληρά μέτρα λιτότητας, οι δε Ευρωπαίοι δανειστές και ιδιαίτερα η γερμανική κυβέρνηση να δεχθούν πιο γενναιόδωρα μέτρα ελάφρυνσης του χρέους.
20 Μαΐου 2019
Εκθεση «αυτοαξιολόγησης» του ΔΝΤ αναγνωρίζει ότι η μεθοδευμένη καθυστέρηση της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους με το PSI, στην οποία και το ίδιο συνέβαλε με τις «πειραγμένες» εκθέσεις βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους, ώστε να εξυπηρετηθούν οι Ευρωπαίοι εταίροι, ήταν ζωτική για τη διάσωση των τραπεζών της Ευρωζώνης, κυρίως γαλλικών και γερμανικών, καθώς τη διετία 2011-2012 κατάφεραν να ξεφορτωθούν από ελληνικά ομόλογα ύψους τουλάχιστον 110 δισ. ευρώ, από τα οποία 50 δισ. αποπληρώθηκαν από το ελληνικό κράτος.
ΔΝΤ
AP Photo/Petros Karadjias
Το φιάσκο του πειράματος «εξευρωπαϊσμού» του ΔΝΤ
Για το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η ευρωπαϊκή κρίση χρέους «ήταν μια κάποια λύσις...». Ηταν η ευκαιρία να βγει από την κατάσταση παγκόσμιας ανυποληψίας στην οποία το είχαν καταδικάσει οι αλλεπάλληλες αποτυχίες των «πειραμάτων» του, τις δεκαετίες του 1990 και του 2000, στη διαχείριση των κρίσεων στην Ασία, τη Λατινική Αμερική, την Αφρική, με πιο κραυγαλέα αποτυχία αυτή στην Αργεντινή. Εκεί η ιστορία επαναλαμβάνεται αυτή την περίοδο, με ανοιχτό το ενδεχόμενο μιας νέας αναδιάρθρωσης χρέους ύψους 100 δισ. δολαρίων.
Η επιχείρηση «εξευρωπαϊσμού» του ΔΝΤ βρήκε στην Ελλάδα το ιδανικό πειραματόζωο. Παρότι ήταν μια χώρα της ευρωζώνης, η Ελλάδα είχε ένα χρέος τριτοκοσμικού μεγέθους, το οποίο το Ταμείο είχε εγκαίρως «στοχοποιήσει» για τη δυναμική εκτόξευσής του και μάλιστα σχετικά ανεξάρτητα από τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση που ξέσπασε στις ΗΠΑ το 2007 και μεταδόθηκε ραγδαία στην Ευρώπη από το 2008 και μετά.
Το ΔΝΤ, παίζοντας τον ρόλο του ως εγγυητής της «τοκογλυφικής Διεθνούς», των επενδυτικών κεφαλαίων και των τραπεζών που αγοράζουν κρατικό χρέος, είχε εγκαίρως -από το 2008- δώσει σήμα στις αγορές να παρακολουθούν στενά το ελληνικό χρέος.
Οταν λοιπόν στην Ελλάδα οι κυβερνήσεις, το εγχώριο πολιτικό σύστημα και η ηγεσία του τραπεζικού συστήματος επέλεγαν να κρύψουν τα σκουπίδια κάτω από το χαλί, τα κερδοσκοπικά κεφάλαια είχαν κάνει τα κουμάντα τους.
Το ΔΝΤ έκανε την «απόβασή» του στην Ευρώπη ως «φωτεινός παντογνώστης», ως αλάθητος τεχνοκράτης στη διαχείριση του χρέους και στις πολιτικές «εσωτερικής υποτίμησης», όπως είναι ο ακαδημαϊκός ευφημισμός της σκληρής, ταξικής λιτότητας. Στην περίπτωση της Ισλανδίας, που είχε προηγηθεί, τα πράγματα ήταν απλά γιατί οι πολίτες της μικρής νησιωτικής χώρας έκαναν την τολμηρή επιλογή να αφήσουν τις τράπεζες να χρεοκοπήσουν, με τίμημα μέρος των καταθέσεών τους. Στην Ιρλανδία και την Πορτογαλία, το μέγεθος της δημοσιονομικής προσαρμογής ήταν σχετικά ελεγχόμενο. Η Ελλάδα, ωστόσο, αποδείχθηκε μοναδική περίπτωση. Εγινε η «υπερδύναμη της παγκόσμιας κρίσης», φέρνοντας σε υπαρξιακή αγωνία την ευρωζώνη.
Το ΔΝΤ, λοιπόν, εισέφερε στην ευρωζώνη την τεχνογνωσία που δεν διέθετε:
▪ Τον ταξικό κυνισμό των μέτρων που επέβαλε εις βάρος της εργασίας, του κοινωνικού κράτους, των αδύναμων στρωμάτων και της δημόσιας περιουσίας.
▪ Τον πολιτικό αμοραλισμό με τον οποίο ισοπέδωσε κάθε έννοια εθνικής κυριαρχίας και εξευτέλισε το Σύνταγμα και τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες.
▪ Και τον θεσμικό τυχοδιωκτισμό με τον οποίο οι «κανόνες» αλλάζουν κάθε φορά που δεν βολεύουν. Ως γνωστόν, το ΔΝΤ προχώρησε στον δανεισμό της Ελλάδας το 2010 «κατ’ εξαίρεση», με μια διασταλτική ερμηνεία του καταστατικού του που απαγορεύει τον δανεισμό σε χώρες με μη βιώσιμο χρέος.
Τόσο ο «κανόνας» όσο και οι «εξαιρέσεις» του περί βιώσιμου χρέους άλλαξαν πάμπολλες φορές μέχρι και το τέλος του τρίτου Μνημονίου, προκειμένου να μείνει το ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα, στον ρόλο του «κακού μπάτσου», όπως διακαώς ήθελε η γερμανική ηγεσία, παρά τις κατά καιρούς συγκρούσεις με την ηγεσία του ΔΝΤ, ιδιαίτερα στο θέμα της ελάφρυνσης του ελληνικού χρέους.
Σ’ αυτό το πεδίο, του θεσμικού τυχοδιωκτισμού, η ευρωζώνη αποδείχθηκε άριστος μαθητής του ΔΝΤ. Καταστρατηγώντας την ευρωπαϊκή νομοθεσία, διαμόρφωσε καθεστώς απόλυτης εξαίρεσης από τις Συνθήκες της Ε.Ε. για την Ελλάδα και τις άλλες χώρες των μνημονίων. Και φιλοτέχνησε μια απίστευτη θεσμική κουρελού διακυβέρνησης της ευρωζώνης κατά τις γερμανικές προτεραιότητες.
Παρ’ όλα αυτά, η ευρωπαϊκή θητεία του ΔΝΤ εξελίχθηκε σε απόλυτο φιάσκο. Οι ακραίοι πειραματισμοί του στην Ελλάδα είναι ταυτόχρονα μια ατέλειωτη σειρά από παταγώδεις αποτυχίες και αστοχίες. Από τους «πειραγμένους» δημοσιονομικούς πολλαπλασιαστές μέχρι την κυνική ομολογία ότι η ελληνική «διάσωση» ήταν τελικά διάσωση των ευρωπαϊκών τραπεζών, όλα συνθέτουν έναν καταστροφικό απολογισμό που ξαναβυθίζει το ΔΝΤ στη διεθνή ανυποληψία και επιδεινώνει την κάκιστη φήμη. Βεβαίως, ελάχιστοι θα κλάψουν γι’ αυτό.
parapona-rodou
Mες στην καλή χαρά πριν από μερικές εβδομάδες, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, έπειτα από τη συνάντησή του με την Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα στην Ουάσινγκτον, ανακοίνωσε το κλείσιμο του γραφείου του ΔΝΤ στην Ελλάδα. Το περίφημο γραφείο του ΔΝΤ βρίσκεται στον 8ο όροφο του κτιρίου της Τραπέζης της Ελλάδος και τελευταίος βασικός ένοικός του θα είναι ο Ντένις Μπότμαν, που προφανώς θα συνεχίσει κάπου αλλού την καριέρα του.
Στις ασήμαντες λεπτομέρειες αυτής της θλιβερής ιστορίας, της οποίας ο επίλογος τώρα γράφεται, περιλαμβάνεται το γεγονός ότι αυτό τουλάχιστον το γραφείο του ΔΝΤ ήταν άνευ ενοικίου. Το πρώτο, στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, κόστιζε 9.000 ευρώ μηνιαίως.
Το δεύτερο, στη Φιλοθέη, λίγο πάνω από τις 4.000. Τα νούμερα έχουν κι αυτά τη σημασία τους, αφού τα έξοδα διαμονής και εξυπηρέτησης του προσωπικού του Ταμείου επιβάρυναν το ελληνικό Δημόσιο. Για την ακρίβεια, περιλαμβάνονταν στα κόστη εξυπηρέτησης του δανείου. Ετσι, κάποια στιγμή ακόμη και τα ακριβοπληρωμένα στελέχη του ΔΝΤ αναγκάστηκαν να κρατήσουν τα προσχήματα και να κάνουν μια στοιχειώδη επίδειξη εγκράτειας, φιλοξενούμενοι «φθηνά» στα γραφεία της ΤτΕ.
Είναι παράδοξο το γεγονός ότι ένας συντηρητικός πρωθυπουργός, επικεφαλής της παράταξης που υποστήριζε ότι «και να μην υπήρχαν τα μνημόνια θα έπρεπε να τα έχουμε εφεύρει», που υποστήριξε φανατικά και υλοποίησε κάθε εισήγηση απολύσεων και περικοπής μισθών, ανακοινώνει ως χαρμόσυνο, απελευθερωτικό γεγονός το κλείσιμο του γραφείου του ΔΝΤ.
Είναι η συμβολική συμπύκνωση της εκκωφαντικής χρεοκοπίας ενός διεθνούς οργανισμού που σε κάθε ήπειρο, σε κάθε χώρα στην οποία κατέφθασε ως σωτήρας, τελικά έφυγε ή εκδιώχθηκε ως ολετήρας. Παρότι το ΔΝΤ έχει παντού ιδεολογικούς σπόνσορες και θερμούς υποστηρικτές των νεοφιλελεύθερων συνταγών του, στο τέλος κάνει εχθρούς ακόμη και τους πιο πιστούς φίλους του. Γιατί, τελικά, τα προγράμματα που εφαρμόζει, εκτός από την κοινωνία και την οικονομία, αποσταθεροποιούν και το πολιτικό σύστημα.
Η ριζική μετάλλαξη του ελληνικού πολιτικού συστήματος από το 2010 και μετά αποτελεί τη χαρακτηριστική επιβεβαίωση του ιδιότυπου κανόνα. Στο χρονικό και στα κείμενα που ακολουθούν επιχειρείται μια αδρή αποτίμηση του καταστροφικού –κυριολεκτικά και μεταφορικά– περάσματος του ΔΝΤ από την Ελλάδα και την Ευρώπη.
Ελλάδα - ΔΝΤ: Σταθμοί μιας καταστροφικής σχέσης
27/12/1945
Η Ελλάδα έγινε ένα από τα 29 ιδρυτικά κράτη - μέλη του ΔΝΤ, που συγκροτήθηκε στη βάση της συμφωνίας του Μπρέτον Γουντς, πάνω στο σχέδιο των Τζον Μάιναρντ Κέινς και Χάρι Ντέξτερ Γουάιτ, με βασικούς στόχους την ανασυγκρότηση του συστήματος των διεθνών συναλλαγματικών ισοτιμιών, την παρακολούθηση των ισοζυγίων πληρωμών και την ασφάλεια του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Κατά τα 64 χρόνια που μεσολάβησαν μέχρι το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, το 2008, οι σχέσεις ΔΝΤ – Ελλάδας δεν ξέφυγαν από τη ρουτίνα της λεγόμενης «διαβούλευσης του άρθρου IV», που εφαρμόζεται σε κάθε χώρα - μέλος του ΔΝΤ και περιλαμβάνει εξέταση των βασικών δημοσιονομικών μεγεθών. Στο ΔΝΤ των 189, πλέον, κρατών - μελών, η Ελλάδα συμμετέχει με κεφάλαια 2,4 δισ. ευρώ, που αντιστοιχεί στο 0,51% του κεφαλαίου του Ταμείου και στα ίδια δικαιώματα ψήφου.
18/12/2008
Κατά τη συζήτηση του προϋπολογισμού στη Βουλή, ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης κάνει μια καίρια παρατήρηση, που ελάχιστοι πρόσεξαν τότε: «…Αποτελεί κοινό μυστικό στους κύκλους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι η Ελλάδα δεν προσαρμόζεται στις επιταγές της ΟΝΕ… Θεωρούν ότι η τωρινή πολιτική ηγεσία της χώρας, που στηρίχθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε όλες τις σημαντικές επιδιώξεις της, την απογραφή, την αναθεώρηση του ΑΕΠ, τη γρήγορη ολοκλήρωση της διαδικασίας της επιτήρησης, εκμεταλλεύθηκε αυτήν τη συμπαράσταση της επιτροπής, για να μην τηρήσει τις δεσμεύσεις της.
Απλά πιστεύουν ότι η Ελλάδα τούς κορόιδεψε. Και γι’ αυτό πιστεύουν ότι η Ελλάδα καλό θα ήταν να αναγκαστεί να προσφύγει στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, για να εξασφαλίσει τον απαραίτητο δανεισμό, ώστε η παρακολούθηση της ελληνικής οικονομίας να είναι αρμοδιότητα εκείνου, του ΔΝΤ, και όχι φροντίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής».
Ιούλιος 2009
Στην έκθεση της «διαβούλευσης του άρθρου IV», η αντιπροσωπεία του ΔΝΤ (Μπομπ Τράα, Μ. Μορένο Μπαντιά, Φ. Τζομότε, Ντ. Βελκουλέσκου) επισημαίνει την ανάγκη «σοβαρής δημοσιονομικής προσαρμογής», ώστε το χρέος να επανέλθει σε πτωτική τροχιά. Αν και χωρίς δραματικούς τόνους, η έκθεση περιλαμβάνει ένα εφιαλτικό σενάριο εκτίναξης του χρέους πάνω από το 800% του ΑΕΠ μέχρι το 2060.
Μπομπ ΤράαAP Photo/Petros Giannakouris
Ο τότε διοικητής της ΤτΕ, Γ. Προβόπουλος, ισχυρίστηκε πολλά χρόνια μετά ότι «παρακλήθηκε ο Τράα να μη δημοσιοποιήσει την έκθεση, διότι θα πτώχευε το κράτος…». Ωστόσο, η έκθεση είχε δημοσιοποιηθεί κανονικότατα από το ΔΝΤ από τον Ιούλιο, απλώς θάφτηκε από τον εφησυχαστικό ορυμαγδό της πολιτικής ελίτ.
Στην ίδια έκθεση, η τότε εκπρόσωπος της Ελλάδας στο ΔΝΤ, Μιράντα Ξαφά, εκ μέρους της κυβέρνησης Καραμανλή δήλωνε ότι «οι ελληνικές αρχές δεν συμμερίζονται την εκτίμηση του προσωπικού του ΔΝΤ για τους ακραίους κινδύνους. Η δημοσιονομική εξυγίανση είναι σε εξέλιξη και τα spreads δανεισμού έχουν χαλαρώσει… η κυβέρνηση έχει ολοκληρώσει τη χρηματοδότηση για το έτος και έχει θέσει επιπλέον 8 δισ. ευρώ ως μαξιλάρι για το επόμενο έτος». Ολα καλά Οκτώβριος 2009 - Ιανουάριος 2010
Μετά τη νίκη του ΠΑΣΟΚ και ενώ η Ελλάδα βρίσκεται ήδη σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος, ο τότε υπουργός Οικονομικών Γ. Παπακωνσταντίνου ανακοινώνει ότι το έλλειμμα του 2009 θα είναι 12,7% και όχι 6% που το υπολόγιζε η προηγούμενη κυβέρνηση. Λίγους μήνες μετά, η Eurostat το απογείωσε στο 15,4% του ΑΕΠ.
Επειτα από έναν καταιγισμό υποβαθμίσεων του ελληνικού χρέους από όλους τους οίκους πιστοληπτικής αξιολόγησης που εκτοξεύει το κόστος δανεισμού και παρά τις διακηρύξεις ότι «λεφτά υπάρχουν», ο τότε πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου έχει σειρά επαφών, εκ του σύνεγγυς και τηλεφωνικές, με τον γενικό διευθυντή του ΔΝΤ, Ντομινίκ Στρος Καν.
Το ισχυρίστηκε ο ίδιος ο Στρος Καν σε συνέντευξή του σε γαλλικό κανάλι (Canal+) που μεταδόθηκε το 2011, το επιβεβαίωσε με επίσημη δήλωση το ίδιο το ΔΝΤ τον Απρίλιο του 2011, με τη διευκρίνιση ότι «οι συνομιλίες αφορούσαν το αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης για παροχή τεχνογνωσίας σε ό,τι αφορά την κατάρτιση του προϋπολογισμού και τη φοροδιαφυγή».
23 Απριλίου 2010
Ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου ανακοινώνει, από το Καστελόριζο, την προσφυγή της Ελλάδας στον έκτακτο μηχανισμό στήριξης που συγκρότησαν από κοινού το ΔΝΤ, η Ε.Ε. και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Στις 6 Μαΐου ψηφίζεται το πρώτο Μνημόνιο, στις 8 Μαΐου υπογράφεται η δανειακή σύμβαση με τα κράτη - μέλη της Ε.Ε. και στις 10 Μαΐου η δανειακή σύμβαση με το ΔΝΤ.
Από τον συνολικό δανεισμό των 110 δισ., το ΔΝΤ αναλαμβάνει να διαθέσει 30 δισ. «κατ’ εξαίρεση», αποκηρύσσοντας οποιαδήποτε σκέψη για αναδιάρθρωση - κούρεμα του ελληνικού χρέους. Η απόδοση του ελληνικού δεκαετούς ομολόγου εκτοξεύεται στο 12,5%, για να πέσει στο 8% στο τέλος του μήνα.
14 Μαΐου 2011
Ο γενικός διευθυντής του ΔΝΤ, Ντομινίκ Στρος Καν, συλλαμβάνεται με την κατηγορία της μαστροπείας, έπειτα από καταγγελία καμαριέρας για εις βάρος της σεξουαλική επίθεση. Μετά την παραίτησή του, δρομολογείται η αντικατάστασή του από την Κριστίν Λαγκάρντ, που αναλαμβάνει τον Ιούλιο του 2011.
Κριστίν ΛαγκάρντAP Photo/Francois Mori
Η ακριβής επίδραση αυτής της αλλαγής στην ελληνική κρίση δεν έχει αξιολογηθεί, ωστόσο είναι αξιοσημείωτο ότι με τη Λαγκάρντ θεμελιώθηκε μια νέα «εταιρική σχέση» ΔΝΤ - Ευρωζώνης, που, παρά τις εντάσεις της, πέρασε και στα θεσμικά κείμενα της Ε.Ε. (π.χ. Συνθήκη ESM).
Μάρτιος 2012
Το ΔΝΤ συμμετέχει με 28 δισ. ευρώ στο δεύτερο Μνημόνιο - δάνειο των 144,7 δισ. ευρώ, από τα οποία 50 δισ. προορίζονται για τη χρηματοδότηση του PSI, του κουρέματος ελληνικού χρέους ύψους 107 δισ. που κατείχαν ιδιώτες. Το κούρεμα είναι η κατάληξη μιας πολύμηνης διαπραγμάτευσης που ξεκίνησε τον Ιούλιο 2011, με την απόφαση του Eurogroup να «χορηγήσει» την πρώτη αναδιάρθρωση χρέους στην ιστορία της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης.
Το «παζάρι» με τους ιδιώτες κατόχους ομολόγων ανέλαβε το Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Ινστιτούτο IIF, αλλά το παράδοξο ήταν ότι, για πολύ καιρό, το κυριότερο εμπόδιο στη «βρομοδουλειά», με κύρια θύματα τα ελληνικά ασφαλιστικά ταμεία και τις ελληνικές τράπεζες, ήταν το ΔΝΤ, που απαιτούσε συμμετοχή στο κούρεμα και του «επίσημου» τομέα, δηλαδή της ΕΚΤ και των κρατών της Ευρωζώνης. Η διελκυστίνδα έληξε με ένα ακόμη τρικ που υποτίθεται ότι ικανοποιούσε τις καταστατικές υποχρεώσεις του ΔΝΤ για τη «μεσοπρόθεσμη» βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους.
Ιανουάριος 2013
Ο επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ, Ολιβιέ Μπλανσάρ, δημοσιοποιεί πολυσέλιδη μελέτη, στην οποία «ομολογεί» ότι το Ταμείο χρησιμοποίησε «λανθασμένους» δημοσιονομικούς πολλαπλασιαστές στην Ελλάδα και την Πορτογαλία, επιβάλλοντας πολύ μεγαλύτερη λιτότητα και προκαλώντας μεγαλύτερη κατάρρευση της εσωτερικής ζήτησης, άρα και ύφεση. Η απόκλιση των προβλέψεων του ΔΝΤ για τη συρρίκνωση του ΑΕΠ από τα πραγματικά μεγέθη υπερβαίνει τις 15 ποσοστιαίες μονάδες! Τόση ευστοχία…
Ιούνιος 2015
Λίγες μέρες πριν από το δημοψήφισμα, στις 30/6, η ελληνική κυβέρνηση ενημερώνει το ΔΝΤ για την αδυναμία εμπρόθεσμης πληρωμής δανειακής δόσης 1,5 δισ. ευρώ. Κατά τους κανονισμούς του ΔΝΤ, αυτό τη φέρνει σε κατάσταση τυπικής χρεοκοπίας.
Για το γεγονός ότι από το 2014 δεν έχει δώσει ούτε σεντ από το δάνειο των 28 δισ., στο όνομα των εκκρεμών αξιολογήσεων, δεν προβλέπεται τίποτα στους κανονισμούς του. Το αποτέλεσμα είναι ότι στο τρίτο Μνημόνιο το ΔΝΤ συμμετέχει «στεγνά», χωρίς δανεισμό, σε έναν ιδιότυπο ρόλο «κακού μπάτσου» που επινοήθηκε από τους Ευρωπαίους δανειστές.
Απρίλιος 2016
Ντέλια Βελκουλέσκου
Παρότι το ΔΝΤ συμμετέχει χωρίς οικονομικό ρίσκο στο τρίτο πρόγραμμα, για πολλοστή φορά αποκαλύπτεται η εκβιαστική πρακτική του. Τα Wikileaks διαρρέουν όλο τον διάλογο του επικεφαλής του ευρωπαϊκού βραχίονα του ΔΝΤ, Πολ Τόμσεν, με την επικεφαλής της αποστολής του Ταμείου στην Ελλάδα, Ντέλια Βελκουλέσκου.
Πολ ΤόμσενΑΠΕ/ΜΠΕ
Στον διάλογο, ο Τόμσεν διατυπώνει τη σκέψη ότι δύναται το Ταμείο να τρενάρει όσο μπορεί τη διαπραγμάτευση, για να απειληθεί ένα «πιστωτικό γεγονός» τον Ιούλιο, δηλαδή αδυναμία πληρωμής χρέους, ή να υπάρξει έξαρση της προσφυγικής πίεσης, ώστε η μεν ελληνική κυβέρνηση να δεχθεί σκληρά μέτρα λιτότητας, οι δε Ευρωπαίοι δανειστές και ιδιαίτερα η γερμανική κυβέρνηση να δεχθούν πιο γενναιόδωρα μέτρα ελάφρυνσης του χρέους.
20 Μαΐου 2019
Εκθεση «αυτοαξιολόγησης» του ΔΝΤ αναγνωρίζει ότι η μεθοδευμένη καθυστέρηση της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους με το PSI, στην οποία και το ίδιο συνέβαλε με τις «πειραγμένες» εκθέσεις βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους, ώστε να εξυπηρετηθούν οι Ευρωπαίοι εταίροι, ήταν ζωτική για τη διάσωση των τραπεζών της Ευρωζώνης, κυρίως γαλλικών και γερμανικών, καθώς τη διετία 2011-2012 κατάφεραν να ξεφορτωθούν από ελληνικά ομόλογα ύψους τουλάχιστον 110 δισ. ευρώ, από τα οποία 50 δισ. αποπληρώθηκαν από το ελληνικό κράτος.
ΔΝΤ
AP Photo/Petros Karadjias
Το φιάσκο του πειράματος «εξευρωπαϊσμού» του ΔΝΤ
Για το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η ευρωπαϊκή κρίση χρέους «ήταν μια κάποια λύσις...». Ηταν η ευκαιρία να βγει από την κατάσταση παγκόσμιας ανυποληψίας στην οποία το είχαν καταδικάσει οι αλλεπάλληλες αποτυχίες των «πειραμάτων» του, τις δεκαετίες του 1990 και του 2000, στη διαχείριση των κρίσεων στην Ασία, τη Λατινική Αμερική, την Αφρική, με πιο κραυγαλέα αποτυχία αυτή στην Αργεντινή. Εκεί η ιστορία επαναλαμβάνεται αυτή την περίοδο, με ανοιχτό το ενδεχόμενο μιας νέας αναδιάρθρωσης χρέους ύψους 100 δισ. δολαρίων.
Η επιχείρηση «εξευρωπαϊσμού» του ΔΝΤ βρήκε στην Ελλάδα το ιδανικό πειραματόζωο. Παρότι ήταν μια χώρα της ευρωζώνης, η Ελλάδα είχε ένα χρέος τριτοκοσμικού μεγέθους, το οποίο το Ταμείο είχε εγκαίρως «στοχοποιήσει» για τη δυναμική εκτόξευσής του και μάλιστα σχετικά ανεξάρτητα από τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση που ξέσπασε στις ΗΠΑ το 2007 και μεταδόθηκε ραγδαία στην Ευρώπη από το 2008 και μετά.
Το ΔΝΤ, παίζοντας τον ρόλο του ως εγγυητής της «τοκογλυφικής Διεθνούς», των επενδυτικών κεφαλαίων και των τραπεζών που αγοράζουν κρατικό χρέος, είχε εγκαίρως -από το 2008- δώσει σήμα στις αγορές να παρακολουθούν στενά το ελληνικό χρέος.
Οταν λοιπόν στην Ελλάδα οι κυβερνήσεις, το εγχώριο πολιτικό σύστημα και η ηγεσία του τραπεζικού συστήματος επέλεγαν να κρύψουν τα σκουπίδια κάτω από το χαλί, τα κερδοσκοπικά κεφάλαια είχαν κάνει τα κουμάντα τους.
Το ΔΝΤ έκανε την «απόβασή» του στην Ευρώπη ως «φωτεινός παντογνώστης», ως αλάθητος τεχνοκράτης στη διαχείριση του χρέους και στις πολιτικές «εσωτερικής υποτίμησης», όπως είναι ο ακαδημαϊκός ευφημισμός της σκληρής, ταξικής λιτότητας. Στην περίπτωση της Ισλανδίας, που είχε προηγηθεί, τα πράγματα ήταν απλά γιατί οι πολίτες της μικρής νησιωτικής χώρας έκαναν την τολμηρή επιλογή να αφήσουν τις τράπεζες να χρεοκοπήσουν, με τίμημα μέρος των καταθέσεών τους. Στην Ιρλανδία και την Πορτογαλία, το μέγεθος της δημοσιονομικής προσαρμογής ήταν σχετικά ελεγχόμενο. Η Ελλάδα, ωστόσο, αποδείχθηκε μοναδική περίπτωση. Εγινε η «υπερδύναμη της παγκόσμιας κρίσης», φέρνοντας σε υπαρξιακή αγωνία την ευρωζώνη.
Το ΔΝΤ, λοιπόν, εισέφερε στην ευρωζώνη την τεχνογνωσία που δεν διέθετε:
▪ Τον ταξικό κυνισμό των μέτρων που επέβαλε εις βάρος της εργασίας, του κοινωνικού κράτους, των αδύναμων στρωμάτων και της δημόσιας περιουσίας.
▪ Τον πολιτικό αμοραλισμό με τον οποίο ισοπέδωσε κάθε έννοια εθνικής κυριαρχίας και εξευτέλισε το Σύνταγμα και τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες.
▪ Και τον θεσμικό τυχοδιωκτισμό με τον οποίο οι «κανόνες» αλλάζουν κάθε φορά που δεν βολεύουν. Ως γνωστόν, το ΔΝΤ προχώρησε στον δανεισμό της Ελλάδας το 2010 «κατ’ εξαίρεση», με μια διασταλτική ερμηνεία του καταστατικού του που απαγορεύει τον δανεισμό σε χώρες με μη βιώσιμο χρέος.
Τόσο ο «κανόνας» όσο και οι «εξαιρέσεις» του περί βιώσιμου χρέους άλλαξαν πάμπολλες φορές μέχρι και το τέλος του τρίτου Μνημονίου, προκειμένου να μείνει το ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα, στον ρόλο του «κακού μπάτσου», όπως διακαώς ήθελε η γερμανική ηγεσία, παρά τις κατά καιρούς συγκρούσεις με την ηγεσία του ΔΝΤ, ιδιαίτερα στο θέμα της ελάφρυνσης του ελληνικού χρέους.
Σ’ αυτό το πεδίο, του θεσμικού τυχοδιωκτισμού, η ευρωζώνη αποδείχθηκε άριστος μαθητής του ΔΝΤ. Καταστρατηγώντας την ευρωπαϊκή νομοθεσία, διαμόρφωσε καθεστώς απόλυτης εξαίρεσης από τις Συνθήκες της Ε.Ε. για την Ελλάδα και τις άλλες χώρες των μνημονίων. Και φιλοτέχνησε μια απίστευτη θεσμική κουρελού διακυβέρνησης της ευρωζώνης κατά τις γερμανικές προτεραιότητες.
Παρ’ όλα αυτά, η ευρωπαϊκή θητεία του ΔΝΤ εξελίχθηκε σε απόλυτο φιάσκο. Οι ακραίοι πειραματισμοί του στην Ελλάδα είναι ταυτόχρονα μια ατέλειωτη σειρά από παταγώδεις αποτυχίες και αστοχίες. Από τους «πειραγμένους» δημοσιονομικούς πολλαπλασιαστές μέχρι την κυνική ομολογία ότι η ελληνική «διάσωση» ήταν τελικά διάσωση των ευρωπαϊκών τραπεζών, όλα συνθέτουν έναν καταστροφικό απολογισμό που ξαναβυθίζει το ΔΝΤ στη διεθνή ανυποληψία και επιδεινώνει την κάκιστη φήμη. Βεβαίως, ελάχιστοι θα κλάψουν γι’ αυτό.
parapona-rodou
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Ταχεία η μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο του κοροναϊού
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
