2025-07-18 11:43:27
Βασίλης Ρόγγα
Ο Αλέξανδρος Χιωτέλλης είναι φυσικός, Διδάκτορας Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ και εργαζόμενος στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, το παλαιότερο ερευνητικό κέντρο της νεότερης Ελλάδας.
Από το 2023 εργάζεται στο Γραφείο Προέδρου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, ως Υπεύθυνος Τύπου και Συντονισμού των δράσεων διάχυσης και επικοινωνίας της επιστήμης του φορέα. Είναι επιφορτισμένος με τη διαχείριση των social media του ΕΑΑ, την εκπροσώπηση του φορέα στον Τύπο καθώς και με τον συντονισμό, τον σχεδιασμό και την υλοποίηση παιδαγωγικών προγραμμάτων και δράσεων διάχυσης και επικοινωνίας της επιστήμης.
Πέρα όμως από αυτά όμως, τα ίσως ακόμα και τυπικά, επειδή με τον Αλέξανδρο γνωριζόμαστε πολλά χρόνια, με αγάπη, αλληλοσεβασμό και ειλικρινή εγκαρδιότητα, πάντε με γοήτευε σε εκείνον ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζει όσα δύσκολα, πολλά και εκτός δημόσιας συζήτησης γνωρίζει.
Αποστάσεις και άστρα, είδη και θεωρίες, αρχαιογνωσία, ιστορικές, αστείες ή τραγικές, αναφορές, επικαλύψεις και σκληρές αλήθειες συνήθως ανακατεύονται σε μια μίξη που εμένα ως ακροατή με γοήτευε πάντα.
Το φυσικό του αυτό ταλέντο να σαγηνεύει τους συζητητές του το Αστεροσκοπείο και ο Αλέξανδρος το έκαναν πρόγραμμα εκλαϊκευσης της αστροφυσικής στη μαθητική κοινότητα, σε περιβάλλοντα δύσκολα: ειδικά σχολεία, μαθητές και μαθήτριες με αναπηρίες, Ρομά. Και, μάλιστα, σε μέρη επίσης δύσκολα, στα νησιά. Κι όμως όπως αναφέρει, “όταν βλέπω παιδιά, εφήβους ή και πιο μεγάλους ανθρώπους που δεν είχαν ποτέ επαφή με την επιστήμη να σηκώνουν το βλέμμα στον ουρανό με απορία και δέος, τότε νιώθω ότι η δουλειά μου βρίσκει τον βαθύτερο σκοπό της”. Η δίψα των νεαρών ανθρώπων στις εσχατιές της χώρας για γνώση είναι απροσμέτρητη και το Αστεροσκοπίο με την Πρωτοβουλία PLEIADES φροντίζει εδώ και κάποιο καιρό να τη δροσίσει με τους πλέον ευρυματικούς τρόπους.
Η συζήτησή μας είχε πολύ απο Πλειάδες, είχε όμως κι άλλα, από την αστρολογία μέχρι τα δομικά προβλήματα που έχουν η δευτεροβάθμια και η τριτοβάθμια εκπαίδευση. Όπως είπε κι ο Χιωτέλλης: “Τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα συχνά εγκλωβίζονται στη γλώσσα του ακαδημαϊσμού. Τελώντας υπό καθεστώς υποχρηματοδότησης, αναλώνουν την ενέργειά τους σε έναν αδυσώπητο αγώνα για δημοσιεύσεις και προσελκύσεις ερευνητικών έργων. Έτσι, η διάχυση της επιστήμης στην κοινωνία παραμένει στο περιθώριο.”
Τι είναι οι βραδιές αστρονομίας στις οποίες μιλούσες σε Χιο, Ικαρία, Λέσβο, Σάμο και Λήμνο;
Οι βραδιές αστρονομίας που πραγματοποιήθηκαν σε Χίο, Ικαρία, Λέσβο, Σάμο και Λήμνο εντάσσονται στις δράσεις της πρωτοβουλίας PLEIADES του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Η πρωτοβουλία PLEIADES (Promoting Learning Equity, Inclusion, Access and Diversity through Education and Science), με βασικά μέλη τους αστροφυσικούς καθ. Μ. Πλειώνη, Δρ Γ. Δακανάλη και την αφεντιά μου, στοχεύει στην προώθηση της ισότητας, της συμπερίληψης και της απρόσκοπτης πρόσβασης στη γνώση και στην επιστήμη για όλες και όλους.
Για τον σκοπό αυτό, σχεδιάζουμε και υλοποιούμε εκπαιδευτικά προγράμματα και δράσεις διάχυσης της επιστήμης, με ιδιαίτερη έμφαση σε παιδιά και εφήβους που, λόγω κοινωνικών, βιολογικών ή γεωγραφικών παραγόντων, στερούνται ίσης πρόσβασης στη γνώση. Οι δράσεις περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, μαθητές/τριες με αισθητηριακές αναπηρίες όρασης ή ακοής, μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες που φοιτούν σε Ειδικά Σχολεία, καθώς και σχολεία με μεγάλο ποσοστό μαθητών/τριών Ρομά.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο γεννήθηκε η ιδέα του εκπαιδευτικού προγράμματος «UniversALL: Αστρονομία για μαθητές/τριες ακριτικών περιοχών». Όπως μαρτυρά και το όνομά του, το πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές και μαθήτριες που ζουν σε απομακρυσμένες ή δυσπρόσιτες περιοχές, όπου η πρόσβαση σε επιστημονικές και εκπαιδευτικές δράσεις είναι περιορισμένη ή ακόμη και ανύπαρκτη.
Το πρόγραμμα αυτό διαρκεί όλη τη σχολική χρονιά και περιλαμβάνει σειρά διαδικτυακών διαλέξεων με θεματολογία από τον κόσμο της αστρονομίας, ερευνητικές εργασίες από τους μετέχοντες μαθητές, καθώς και – επειδή η διά ζώσης εμπειρία είναι πάντα πολύτιμη – επισκέψεις των ερευνητών της πρωτοβουλίας PLEIADES στα συμμετέχοντα νησιά. Εκεί, μαζί με τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς, διοργανώνονται ανοιχτές εκδηλώσεις για το ευρύ κοινό, κλείνοντας τη δράση με μια φαντασμαγορική γιορτή της επιστήμης και της γνώσης.
Φέτος υλοποιήθηκε το πρόγραμμα αυτό; Θα συνεχιστεί;
Το πρόγραμμα εφαρμόστηκε για πρώτη φορά πέρυσι, πιλοτικά, στην Περιφέρεια Δωδεκανήσου, και φέτος συνεχίστηκε στο Βόρειο Αιγαίο. Μέχρι σήμερα, έχουν συμμετάσχει 53 δημόσια σχολεία από 14 νησιά (Αστυπάλαια, Τήλος, Κως, Ρόδος, Κάσος, Λέρος, Λειψοί, Κάλυμνος, Πάτμος, Χίος, Ικαρία, Λέσβος, Σάμος και Λήμνος), με τη συμβολή 120 εκπαιδευτικών και περισσότερων από 1100 μαθητών και μαθητριών.
Το ταξίδι μας για φέτος ολοκληρώθηκε, όμως η άγκυρα έχει πέσει προσωρινά. Του χρόνου, σαλπάρουμε ξανά για άλλες ακριτικές περιοχές της χώρας. Μείνετε συντονισμένοι!
Είσαι διδάκτορας αστροφυσικής και εργάζεσαι στο Αστεροσκοπείο, ωστόσο, όσα χρόνια παρακολουθώ την ακαδημαϊκή σου πορεία σε ενδιαφέρει η εκλαΐκευση της επιστήμης. Γιατί;
Ο πρώτος λόγος είναι προσωπικός. Θα έλεγα πως είμαι ένας «παραμυθάς» με την έννοια ότι, όταν ακούσω μια όμορφη ιστορία, νιώθω την ανάγκη να τη μοιραστώ — αλλιώς δεν ησυχάζω. Και μέχρι σήμερα, δεν έχω συναντήσει παραμύθι πιο όμορφο και μαγευτικό από το ανοιχτό βιβλίο του Σύμπαντος που απλώνεται πάνω από τα κεφάλια μας.
Ο δεύτερος λόγος πηγάζει από το χρέος όλων των επιστημόνων και των ερευνητικών ιδρυμάτων να υλοποιούν δράσεις διάχυσης και επικοινωνίας τη επιστήμης. Η επιστημονική γνώση χάνει οποιοδήποτε νόημα και αξία, όταν μένει εγκλωβισμένη σε εργαστήρια και αμφιθέατρα. Η εκλαΐκευση για μένα δεν είναι “απλοποίηση”, ούτε διασκεδαστικές ιστορίες και χάντρες προς τους ιθαγενείς. Είναι ένα χρέος και μία πράξη σεβασμού απέναντι στην κοινωνία που μας εμπιστεύεται και μας στηρίζει να πραγματοποιούμε την έρευνα μας. Η γνώση που παράγεται από εμάς πρέπει πάντα να γυρνά εκεί που ανήκει… στην κοινωνία.
Η επιστήμη αφορά -και πρέπει να αφορά- όλους μας. Είναι μια παγκόσμια γλώσσα κατανόησης, και όταν τη μεταδίδουμε με σαφήνεια και φαντασία, ενεργοποιούμε τη σκέψη, καλλιεργούμε την κριτική στάση και –ίσως το πιο σημαντικό– εμπνέουμε. Όταν βλέπω παιδιά, εφήβους ή και πιο μεγάλους ανθρώπους που δεν είχαν ποτέ επαφή με την επιστήμη να σηκώνουν το βλέμμα στον ουρανό με απορία και δέος, τότε νιώθω ότι η δουλειά μου βρίσκει τον βαθύτερο σκοπό της.
Θεωρείς πως υπάρχει χάσμα μεταξύ επιστημόνων και κοινωνίας;
Ναι, δυστυχώς το χάσμα υπάρχει και είναι ανησυχητικό. Και το δυστυχέστερο όλων είναι ότι στη παρούσα περίοδο διευρύνεται και γιγαντώνεται.
Ζούμε σε μια εποχή συναρπαστική με τις πολλαπλές επιστημονικές επαναστάσεις, από την τεχνητή νοημοσύνη μέχρι τη βιοτεχνολογία, να λαμβάνουν χώρα κατακλυσμιαία. Η αστρονομία, εν προκειμένω, διανύει τη δική της αναγέννηση: καταφέραμε να «ακούμε» βαρυτικά κύματα από συγκρούσεις μαύρων τρυπών, να φωτογραφίσουμε για πρώτη φορά τη σκιά μιας μαύρης τρύπας, να ανακαλύψουμε εξωπλανήτες σε τροχιά γύρω από άστρα εκατοντάδες έτη φωτός μακριά.
Κι όμως, την ίδια στιγμή, γιγαντώνονται οι ψευδοεπιστήμες και οι θεωρίες συνωμοσίας. Από «εναλλακτικές θεραπείες» χωρίς καμία επιστημονική τεκμηρίωση, μέχρι την άρνηση της κλιματικής αλλαγής και τη διαδεδομένη πίστη ότι η Γη είναι επίπεδη, ζούμε ένα παράδοξο: όσο πιο προχωρημένες είναι οι επιστήμες, τόσο πιο εύκολα αμφισβητούνται από μερίδα της κοινωνίας.
Αυτή η αντίφαση δεν είναι τυχαία ούτε αθώα. Είναι το αποτέλεσμα μιας διαχρονικής υποτίμησης της επιστήμης και της γνώσης ως κοινωνικού αγαθού.
Ποιός έχει την ευθύνη; Τα Πανεπιστήμια; Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση;
Το γιατί συμβαίνει αυτό δεν είναι εύκολο να αποδοθεί σε έναν μόνο «ένοχο».
Τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα συχνά εγκλωβίζονται στη γλώσσα του ακαδημαϊσμού. Τελώντας υπό καθεστώς υποχρηματοδότησης, αναλώνουν την ενέργειά τους σε έναν αδυσώπητο αγώνα για δημοσιεύσεις και προσελκύσεις ερευνητικών έργων. Έτσι, η διάχυση της επιστήμης στην κοινωνία παραμένει στο περιθώριο, ως “πάρεργο” και όχι ως κεντρική αποστολή τους. Δυστυχώς, για να λέμε αλήθειες, υπάρχουν και μεμονωμένοι επιστήμονες που συμβάλουν με τη στάση τους στην επιπλέον υποτίμηση της επιστήμης, στρεβλώνοντάς τη στα πλαίσια της εκάστοτε πολιτικής ή οικονομικής εξουσίας.
Από την άλλη, η δευτεροβάθμια εκπαίδευση –παρά τις φιλότιμες προσπάθειες πολλών εκπαιδευτικών– παλεύει μέσα σε ένα σύστημα που δίνει προτεραιότητα στην ύλη και την εξεταστέα γνώση και όχι στην επιστημονική σκέψη ή στον ενθουσιασμό για ανακάλυψη. Η επιστήμη, δυστυχώς, διδάσκεται στα σχολεία με άκρως αντι-επιστημονικούς όρους, καθώς συχνά προσεγγίζεται ως ένα σύνολο “έτοιμων απαντήσεων” και “επικλήσεων στην αυθεντία”, όχι ως μια ζωντανή διαδικασία αναζήτησης, πειραματισμού και αμφισβήτησης. Αντί να ενθαρρύνεται η διατύπωση ερωτημάτων, η δοκιμή υποθέσεων και η αποδοχή της αβεβαιότητας, κυριαρχεί η λογική του “σωστού αποτελέσματος”. Έτσι, για τους εφήβους η επιστήμη αποτελεί μια ακόμα εκδοχή, ανάμεσα σε τόσες άλλες που συναντούν στον δρόμο τους.
Είναι και πολιτικό το ζήτημα;
Είναι κυρίως πολιτικό. Για δεκαετίες, η επιστήμη αντιμετωπίζεται είτε ως πολυτέλεια, είτε ως εργαλείο τεχνοκρατικό, χρήσιμο μόνο όταν αποφέρει άμεσο οικονομικό όφελος. Δεν υπάρχει πραγματική επένδυση στη δημόσια καλλιέργεια της επιστημονικής σκέψης. Η κοινωνική άγνοια είναι πολύ συχνά χρήσιμο εργαλείο για πολιτικά ή οικονομικά συμφέροντα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ψευδοθεωρίες διαδίδονται ταχύτερα σε περιβάλλοντα ανασφάλειας, φτώχειας ή απαξίωσης της δημόσιας εκπαίδευσης.
Αυτό όμως που έχει σημασία είναι τι κάνουμε από εδώ και πέρα. Και η γέφυρα μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας δεν θα χτιστεί μόνο από πάνω προς τα κάτω· θα χτιστεί και από τη βάση, με διάλογο, με διάδραση, με κοινές εμπειρίες.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι δράσεις αστρονομίας που διοργανώνουμε στο Αστεροσκοπείο έχουν αποκαλυπτικό χαρακτήρα. Σε κάθε σχολείο που επισκεπτόμαστε, σε κάθε παρατήρηση ουρανού που στήνουμε, βλέπουμε μαθητές διψασμένους για γνώση – όχι απλώς για “πληροφορίες”, αλλά για ουσιαστική κατανόηση. Μαθητές που ενθουσιάζονται με την απεραντοσύνη του σύμπαντος, που ρωτούν με πάθος και αναζητούν μία βαθύτερη κατανόηση του κόσμου, που κοιτούν για πρώτη φορά μέσα από τηλεσκόπιο και γελούν από χαρά. Και δίπλα τους, εκπαιδευτικοί που με αυθεντικό και ανιδιοτελές ενδιαφέρον μας ρωτούν πώς μπορούν να στηρίξουν τους μαθητές τους, πώς μπορούν να ενσωματώσουν περισσότερη επιστήμη στην τάξη, ακόμα κι αν δεν είναι φυσικοί.
Σε αυτές τις στιγμές, νιώθουμε ότι κάτι γίνεται. Ότι η απόσταση μικραίνει. Ότι η επιστήμη μπορεί να ξαναβρεί τη θέση της στην καρδιά της κοινωνίας — όχι ως κάτι απρόσιτο ή “ειδικό”, αλλά ως κοινή ανθρώπινη περιπέτεια. Και μέσα από αυτό, ναι, υπάρχει ελπίδα.
Αλέξανδρε, μπορούμε να ερμηνεύσουμε, σύμφωνα με τις απαντήσεις σου παραπάνω, την αυξημένη απήχηση της αστροφυσικής σε σχέση με την αστρολογία;
Σίγουρα η αστροφυσική είναι πολύ πιο όμορφη, εξωτική και μυστήρια από τις έωλες ανοησίες των αστρολόγων. Και όσοι μαθητές και μαθήτριες συναντούν την αστροφυσική στο δρόμο τους προς τη γνώση το αντιλαμβάνονται αυτό απόλυτα.
Η σχεδόν εμμονική επιβίωση της αστρολογίας μέσα στους αιώνες δεν είναι μεταφυσική. Η αστρολογία πάντα έρχεται με θόρυβο και φανταχτερά ρούχα να υποσχεθεί βεβαιότητες, εξήγηση και νόημα στην ύπαρξη, να κατευνάσει το φόβο ενός άγνωστου μέλλοντος. Να άρει από τον άνθρωπο το βάρος της ευθύνης. Και για όλες τις ατυχίες του ανθρώπου, τις αποτυχίες και τα δεινά του να κατηγορήσει το έρμο το αστεράκι πάνω δεξιά στον Τοξότη ή στον Κρυό. Και όπως να το κάνεις, σε έναν κόσμο γεμάτο αβεβαιότητα, η ψευδαίσθηση βεβαιότητας είναι καθησυχαστική.
Η αστροφυσική από την άλλη, ως επιστήμη, πάντα θα λέει “δεν ξέρω ακόμα”, “ίσως”, “εξαρτάται από τα δεδομένα”. Θα αμφιβάλλει. Θα αναθεωρεί. Θα τολμά να λέει “έκανα λάθος”. Δεν θα σου πει αν θα ερωτευτείς τον Ιχθύ ή αν σε περιμένει προαγωγή τον Σεπτέμβριο. Αλλά θα σου δείξει πώς δημιουργήθηκε και εξελίσσεται το Σύμπαν μέχρι σήμερα, πώς γεννιέται ένα αστέρι, πώς πεθαίνει, και πώς, από τα υλικά αυτού του θανάτου, προέκυψες εσύ.
Και όσο και να απλώνει τα δίχτυα της η αστρολογία, όλο και περισσότεροι άνθρωποι στρέφονται στην αστροφυσική. Γιατί; Ίσως γιατί, βαθιά μέσα μας, διψάμε για αλήθεια, ακόμη κι αν αυτή είναι δύσκολη, δύσπεπτη, ατελής ή προσωρινή. Είμαστε ο ευτυχισμένος Σίσυφος που ο αγώνας προς την κορυφή της γνώσης είναι αρκετός, για να γεμίσει την καρδιά μας, ακόμη και αν γνωρίζουμε ότι ο βράχος θα ξανακυλήσει.
Η αστροφυσική, μέσα από την αβεβαιότητά της, έχει τη δύναμη να προσφέρει μια απάντηση που είναι ταυτόχρονα επιστημονική και υπαρξιακή: είμαστε φτιαγμένοι από την ύλη των άστρων και έχουμε τη δυνατότητα να μελετούμε και να κατανοούμε το ίδιο το σύμπαν από το οποίο προήλθαμε. Δεν είμαστε το κέντρο του Σύμπαντος, αλλά έχουμε το προνόμιο να είμαστε το μέρος του Σύμπαντος που μπορεί να αναστοχάζεται τον εαυτό του!
Και αυτή τη μαγεία καμία αστρολογία ή άλλη ψευδοεπιστήμη δεν μπορεί να αντιπαλέψει.
Πηγή https://epohi.gr/articles/
Ο Αλέξανδρος Χιωτέλλης είναι φυσικός, Διδάκτορας Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ και εργαζόμενος στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, το παλαιότερο ερευνητικό κέντρο της νεότερης Ελλάδας.
Από το 2023 εργάζεται στο Γραφείο Προέδρου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, ως Υπεύθυνος Τύπου και Συντονισμού των δράσεων διάχυσης και επικοινωνίας της επιστήμης του φορέα. Είναι επιφορτισμένος με τη διαχείριση των social media του ΕΑΑ, την εκπροσώπηση του φορέα στον Τύπο καθώς και με τον συντονισμό, τον σχεδιασμό και την υλοποίηση παιδαγωγικών προγραμμάτων και δράσεων διάχυσης και επικοινωνίας της επιστήμης.
Πέρα όμως από αυτά όμως, τα ίσως ακόμα και τυπικά, επειδή με τον Αλέξανδρο γνωριζόμαστε πολλά χρόνια, με αγάπη, αλληλοσεβασμό και ειλικρινή εγκαρδιότητα, πάντε με γοήτευε σε εκείνον ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζει όσα δύσκολα, πολλά και εκτός δημόσιας συζήτησης γνωρίζει.
Αποστάσεις και άστρα, είδη και θεωρίες, αρχαιογνωσία, ιστορικές, αστείες ή τραγικές, αναφορές, επικαλύψεις και σκληρές αλήθειες συνήθως ανακατεύονται σε μια μίξη που εμένα ως ακροατή με γοήτευε πάντα.
Το φυσικό του αυτό ταλέντο να σαγηνεύει τους συζητητές του το Αστεροσκοπείο και ο Αλέξανδρος το έκαναν πρόγραμμα εκλαϊκευσης της αστροφυσικής στη μαθητική κοινότητα, σε περιβάλλοντα δύσκολα: ειδικά σχολεία, μαθητές και μαθήτριες με αναπηρίες, Ρομά. Και, μάλιστα, σε μέρη επίσης δύσκολα, στα νησιά. Κι όμως όπως αναφέρει, “όταν βλέπω παιδιά, εφήβους ή και πιο μεγάλους ανθρώπους που δεν είχαν ποτέ επαφή με την επιστήμη να σηκώνουν το βλέμμα στον ουρανό με απορία και δέος, τότε νιώθω ότι η δουλειά μου βρίσκει τον βαθύτερο σκοπό της”. Η δίψα των νεαρών ανθρώπων στις εσχατιές της χώρας για γνώση είναι απροσμέτρητη και το Αστεροσκοπίο με την Πρωτοβουλία PLEIADES φροντίζει εδώ και κάποιο καιρό να τη δροσίσει με τους πλέον ευρυματικούς τρόπους.
Η συζήτησή μας είχε πολύ απο Πλειάδες, είχε όμως κι άλλα, από την αστρολογία μέχρι τα δομικά προβλήματα που έχουν η δευτεροβάθμια και η τριτοβάθμια εκπαίδευση. Όπως είπε κι ο Χιωτέλλης: “Τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα συχνά εγκλωβίζονται στη γλώσσα του ακαδημαϊσμού. Τελώντας υπό καθεστώς υποχρηματοδότησης, αναλώνουν την ενέργειά τους σε έναν αδυσώπητο αγώνα για δημοσιεύσεις και προσελκύσεις ερευνητικών έργων. Έτσι, η διάχυση της επιστήμης στην κοινωνία παραμένει στο περιθώριο.”
Τι είναι οι βραδιές αστρονομίας στις οποίες μιλούσες σε Χιο, Ικαρία, Λέσβο, Σάμο και Λήμνο;
Οι βραδιές αστρονομίας που πραγματοποιήθηκαν σε Χίο, Ικαρία, Λέσβο, Σάμο και Λήμνο εντάσσονται στις δράσεις της πρωτοβουλίας PLEIADES του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Η πρωτοβουλία PLEIADES (Promoting Learning Equity, Inclusion, Access and Diversity through Education and Science), με βασικά μέλη τους αστροφυσικούς καθ. Μ. Πλειώνη, Δρ Γ. Δακανάλη και την αφεντιά μου, στοχεύει στην προώθηση της ισότητας, της συμπερίληψης και της απρόσκοπτης πρόσβασης στη γνώση και στην επιστήμη για όλες και όλους.
Για τον σκοπό αυτό, σχεδιάζουμε και υλοποιούμε εκπαιδευτικά προγράμματα και δράσεις διάχυσης της επιστήμης, με ιδιαίτερη έμφαση σε παιδιά και εφήβους που, λόγω κοινωνικών, βιολογικών ή γεωγραφικών παραγόντων, στερούνται ίσης πρόσβασης στη γνώση. Οι δράσεις περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, μαθητές/τριες με αισθητηριακές αναπηρίες όρασης ή ακοής, μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες που φοιτούν σε Ειδικά Σχολεία, καθώς και σχολεία με μεγάλο ποσοστό μαθητών/τριών Ρομά.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο γεννήθηκε η ιδέα του εκπαιδευτικού προγράμματος «UniversALL: Αστρονομία για μαθητές/τριες ακριτικών περιοχών». Όπως μαρτυρά και το όνομά του, το πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές και μαθήτριες που ζουν σε απομακρυσμένες ή δυσπρόσιτες περιοχές, όπου η πρόσβαση σε επιστημονικές και εκπαιδευτικές δράσεις είναι περιορισμένη ή ακόμη και ανύπαρκτη.
Το πρόγραμμα αυτό διαρκεί όλη τη σχολική χρονιά και περιλαμβάνει σειρά διαδικτυακών διαλέξεων με θεματολογία από τον κόσμο της αστρονομίας, ερευνητικές εργασίες από τους μετέχοντες μαθητές, καθώς και – επειδή η διά ζώσης εμπειρία είναι πάντα πολύτιμη – επισκέψεις των ερευνητών της πρωτοβουλίας PLEIADES στα συμμετέχοντα νησιά. Εκεί, μαζί με τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς, διοργανώνονται ανοιχτές εκδηλώσεις για το ευρύ κοινό, κλείνοντας τη δράση με μια φαντασμαγορική γιορτή της επιστήμης και της γνώσης.
Φέτος υλοποιήθηκε το πρόγραμμα αυτό; Θα συνεχιστεί;
Το πρόγραμμα εφαρμόστηκε για πρώτη φορά πέρυσι, πιλοτικά, στην Περιφέρεια Δωδεκανήσου, και φέτος συνεχίστηκε στο Βόρειο Αιγαίο. Μέχρι σήμερα, έχουν συμμετάσχει 53 δημόσια σχολεία από 14 νησιά (Αστυπάλαια, Τήλος, Κως, Ρόδος, Κάσος, Λέρος, Λειψοί, Κάλυμνος, Πάτμος, Χίος, Ικαρία, Λέσβος, Σάμος και Λήμνος), με τη συμβολή 120 εκπαιδευτικών και περισσότερων από 1100 μαθητών και μαθητριών.
Το ταξίδι μας για φέτος ολοκληρώθηκε, όμως η άγκυρα έχει πέσει προσωρινά. Του χρόνου, σαλπάρουμε ξανά για άλλες ακριτικές περιοχές της χώρας. Μείνετε συντονισμένοι!
Είσαι διδάκτορας αστροφυσικής και εργάζεσαι στο Αστεροσκοπείο, ωστόσο, όσα χρόνια παρακολουθώ την ακαδημαϊκή σου πορεία σε ενδιαφέρει η εκλαΐκευση της επιστήμης. Γιατί;
Ο πρώτος λόγος είναι προσωπικός. Θα έλεγα πως είμαι ένας «παραμυθάς» με την έννοια ότι, όταν ακούσω μια όμορφη ιστορία, νιώθω την ανάγκη να τη μοιραστώ — αλλιώς δεν ησυχάζω. Και μέχρι σήμερα, δεν έχω συναντήσει παραμύθι πιο όμορφο και μαγευτικό από το ανοιχτό βιβλίο του Σύμπαντος που απλώνεται πάνω από τα κεφάλια μας.
Ο δεύτερος λόγος πηγάζει από το χρέος όλων των επιστημόνων και των ερευνητικών ιδρυμάτων να υλοποιούν δράσεις διάχυσης και επικοινωνίας τη επιστήμης. Η επιστημονική γνώση χάνει οποιοδήποτε νόημα και αξία, όταν μένει εγκλωβισμένη σε εργαστήρια και αμφιθέατρα. Η εκλαΐκευση για μένα δεν είναι “απλοποίηση”, ούτε διασκεδαστικές ιστορίες και χάντρες προς τους ιθαγενείς. Είναι ένα χρέος και μία πράξη σεβασμού απέναντι στην κοινωνία που μας εμπιστεύεται και μας στηρίζει να πραγματοποιούμε την έρευνα μας. Η γνώση που παράγεται από εμάς πρέπει πάντα να γυρνά εκεί που ανήκει… στην κοινωνία.
Η επιστήμη αφορά -και πρέπει να αφορά- όλους μας. Είναι μια παγκόσμια γλώσσα κατανόησης, και όταν τη μεταδίδουμε με σαφήνεια και φαντασία, ενεργοποιούμε τη σκέψη, καλλιεργούμε την κριτική στάση και –ίσως το πιο σημαντικό– εμπνέουμε. Όταν βλέπω παιδιά, εφήβους ή και πιο μεγάλους ανθρώπους που δεν είχαν ποτέ επαφή με την επιστήμη να σηκώνουν το βλέμμα στον ουρανό με απορία και δέος, τότε νιώθω ότι η δουλειά μου βρίσκει τον βαθύτερο σκοπό της.
Θεωρείς πως υπάρχει χάσμα μεταξύ επιστημόνων και κοινωνίας;
Ναι, δυστυχώς το χάσμα υπάρχει και είναι ανησυχητικό. Και το δυστυχέστερο όλων είναι ότι στη παρούσα περίοδο διευρύνεται και γιγαντώνεται.
Ζούμε σε μια εποχή συναρπαστική με τις πολλαπλές επιστημονικές επαναστάσεις, από την τεχνητή νοημοσύνη μέχρι τη βιοτεχνολογία, να λαμβάνουν χώρα κατακλυσμιαία. Η αστρονομία, εν προκειμένω, διανύει τη δική της αναγέννηση: καταφέραμε να «ακούμε» βαρυτικά κύματα από συγκρούσεις μαύρων τρυπών, να φωτογραφίσουμε για πρώτη φορά τη σκιά μιας μαύρης τρύπας, να ανακαλύψουμε εξωπλανήτες σε τροχιά γύρω από άστρα εκατοντάδες έτη φωτός μακριά.
Κι όμως, την ίδια στιγμή, γιγαντώνονται οι ψευδοεπιστήμες και οι θεωρίες συνωμοσίας. Από «εναλλακτικές θεραπείες» χωρίς καμία επιστημονική τεκμηρίωση, μέχρι την άρνηση της κλιματικής αλλαγής και τη διαδεδομένη πίστη ότι η Γη είναι επίπεδη, ζούμε ένα παράδοξο: όσο πιο προχωρημένες είναι οι επιστήμες, τόσο πιο εύκολα αμφισβητούνται από μερίδα της κοινωνίας.
Αυτή η αντίφαση δεν είναι τυχαία ούτε αθώα. Είναι το αποτέλεσμα μιας διαχρονικής υποτίμησης της επιστήμης και της γνώσης ως κοινωνικού αγαθού.
Ποιός έχει την ευθύνη; Τα Πανεπιστήμια; Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση;
Το γιατί συμβαίνει αυτό δεν είναι εύκολο να αποδοθεί σε έναν μόνο «ένοχο».
Τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα συχνά εγκλωβίζονται στη γλώσσα του ακαδημαϊσμού. Τελώντας υπό καθεστώς υποχρηματοδότησης, αναλώνουν την ενέργειά τους σε έναν αδυσώπητο αγώνα για δημοσιεύσεις και προσελκύσεις ερευνητικών έργων. Έτσι, η διάχυση της επιστήμης στην κοινωνία παραμένει στο περιθώριο, ως “πάρεργο” και όχι ως κεντρική αποστολή τους. Δυστυχώς, για να λέμε αλήθειες, υπάρχουν και μεμονωμένοι επιστήμονες που συμβάλουν με τη στάση τους στην επιπλέον υποτίμηση της επιστήμης, στρεβλώνοντάς τη στα πλαίσια της εκάστοτε πολιτικής ή οικονομικής εξουσίας.
Από την άλλη, η δευτεροβάθμια εκπαίδευση –παρά τις φιλότιμες προσπάθειες πολλών εκπαιδευτικών– παλεύει μέσα σε ένα σύστημα που δίνει προτεραιότητα στην ύλη και την εξεταστέα γνώση και όχι στην επιστημονική σκέψη ή στον ενθουσιασμό για ανακάλυψη. Η επιστήμη, δυστυχώς, διδάσκεται στα σχολεία με άκρως αντι-επιστημονικούς όρους, καθώς συχνά προσεγγίζεται ως ένα σύνολο “έτοιμων απαντήσεων” και “επικλήσεων στην αυθεντία”, όχι ως μια ζωντανή διαδικασία αναζήτησης, πειραματισμού και αμφισβήτησης. Αντί να ενθαρρύνεται η διατύπωση ερωτημάτων, η δοκιμή υποθέσεων και η αποδοχή της αβεβαιότητας, κυριαρχεί η λογική του “σωστού αποτελέσματος”. Έτσι, για τους εφήβους η επιστήμη αποτελεί μια ακόμα εκδοχή, ανάμεσα σε τόσες άλλες που συναντούν στον δρόμο τους.
Είναι και πολιτικό το ζήτημα;
Είναι κυρίως πολιτικό. Για δεκαετίες, η επιστήμη αντιμετωπίζεται είτε ως πολυτέλεια, είτε ως εργαλείο τεχνοκρατικό, χρήσιμο μόνο όταν αποφέρει άμεσο οικονομικό όφελος. Δεν υπάρχει πραγματική επένδυση στη δημόσια καλλιέργεια της επιστημονικής σκέψης. Η κοινωνική άγνοια είναι πολύ συχνά χρήσιμο εργαλείο για πολιτικά ή οικονομικά συμφέροντα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ψευδοθεωρίες διαδίδονται ταχύτερα σε περιβάλλοντα ανασφάλειας, φτώχειας ή απαξίωσης της δημόσιας εκπαίδευσης.
Αυτό όμως που έχει σημασία είναι τι κάνουμε από εδώ και πέρα. Και η γέφυρα μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας δεν θα χτιστεί μόνο από πάνω προς τα κάτω· θα χτιστεί και από τη βάση, με διάλογο, με διάδραση, με κοινές εμπειρίες.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι δράσεις αστρονομίας που διοργανώνουμε στο Αστεροσκοπείο έχουν αποκαλυπτικό χαρακτήρα. Σε κάθε σχολείο που επισκεπτόμαστε, σε κάθε παρατήρηση ουρανού που στήνουμε, βλέπουμε μαθητές διψασμένους για γνώση – όχι απλώς για “πληροφορίες”, αλλά για ουσιαστική κατανόηση. Μαθητές που ενθουσιάζονται με την απεραντοσύνη του σύμπαντος, που ρωτούν με πάθος και αναζητούν μία βαθύτερη κατανόηση του κόσμου, που κοιτούν για πρώτη φορά μέσα από τηλεσκόπιο και γελούν από χαρά. Και δίπλα τους, εκπαιδευτικοί που με αυθεντικό και ανιδιοτελές ενδιαφέρον μας ρωτούν πώς μπορούν να στηρίξουν τους μαθητές τους, πώς μπορούν να ενσωματώσουν περισσότερη επιστήμη στην τάξη, ακόμα κι αν δεν είναι φυσικοί.
Σε αυτές τις στιγμές, νιώθουμε ότι κάτι γίνεται. Ότι η απόσταση μικραίνει. Ότι η επιστήμη μπορεί να ξαναβρεί τη θέση της στην καρδιά της κοινωνίας — όχι ως κάτι απρόσιτο ή “ειδικό”, αλλά ως κοινή ανθρώπινη περιπέτεια. Και μέσα από αυτό, ναι, υπάρχει ελπίδα.
Αλέξανδρε, μπορούμε να ερμηνεύσουμε, σύμφωνα με τις απαντήσεις σου παραπάνω, την αυξημένη απήχηση της αστροφυσικής σε σχέση με την αστρολογία;
Σίγουρα η αστροφυσική είναι πολύ πιο όμορφη, εξωτική και μυστήρια από τις έωλες ανοησίες των αστρολόγων. Και όσοι μαθητές και μαθήτριες συναντούν την αστροφυσική στο δρόμο τους προς τη γνώση το αντιλαμβάνονται αυτό απόλυτα.
Η σχεδόν εμμονική επιβίωση της αστρολογίας μέσα στους αιώνες δεν είναι μεταφυσική. Η αστρολογία πάντα έρχεται με θόρυβο και φανταχτερά ρούχα να υποσχεθεί βεβαιότητες, εξήγηση και νόημα στην ύπαρξη, να κατευνάσει το φόβο ενός άγνωστου μέλλοντος. Να άρει από τον άνθρωπο το βάρος της ευθύνης. Και για όλες τις ατυχίες του ανθρώπου, τις αποτυχίες και τα δεινά του να κατηγορήσει το έρμο το αστεράκι πάνω δεξιά στον Τοξότη ή στον Κρυό. Και όπως να το κάνεις, σε έναν κόσμο γεμάτο αβεβαιότητα, η ψευδαίσθηση βεβαιότητας είναι καθησυχαστική.
Η αστροφυσική από την άλλη, ως επιστήμη, πάντα θα λέει “δεν ξέρω ακόμα”, “ίσως”, “εξαρτάται από τα δεδομένα”. Θα αμφιβάλλει. Θα αναθεωρεί. Θα τολμά να λέει “έκανα λάθος”. Δεν θα σου πει αν θα ερωτευτείς τον Ιχθύ ή αν σε περιμένει προαγωγή τον Σεπτέμβριο. Αλλά θα σου δείξει πώς δημιουργήθηκε και εξελίσσεται το Σύμπαν μέχρι σήμερα, πώς γεννιέται ένα αστέρι, πώς πεθαίνει, και πώς, από τα υλικά αυτού του θανάτου, προέκυψες εσύ.
Και όσο και να απλώνει τα δίχτυα της η αστρολογία, όλο και περισσότεροι άνθρωποι στρέφονται στην αστροφυσική. Γιατί; Ίσως γιατί, βαθιά μέσα μας, διψάμε για αλήθεια, ακόμη κι αν αυτή είναι δύσκολη, δύσπεπτη, ατελής ή προσωρινή. Είμαστε ο ευτυχισμένος Σίσυφος που ο αγώνας προς την κορυφή της γνώσης είναι αρκετός, για να γεμίσει την καρδιά μας, ακόμη και αν γνωρίζουμε ότι ο βράχος θα ξανακυλήσει.
Η αστροφυσική, μέσα από την αβεβαιότητά της, έχει τη δύναμη να προσφέρει μια απάντηση που είναι ταυτόχρονα επιστημονική και υπαρξιακή: είμαστε φτιαγμένοι από την ύλη των άστρων και έχουμε τη δυνατότητα να μελετούμε και να κατανοούμε το ίδιο το σύμπαν από το οποίο προήλθαμε. Δεν είμαστε το κέντρο του Σύμπαντος, αλλά έχουμε το προνόμιο να είμαστε το μέρος του Σύμπαντος που μπορεί να αναστοχάζεται τον εαυτό του!
Και αυτή τη μαγεία καμία αστρολογία ή άλλη ψευδοεπιστήμη δεν μπορεί να αντιπαλέψει.
Πηγή https://epohi.gr/articles/
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
ΙΕΠ: Το πολλαπλό βιβλίο προχωρά
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
