ΝΙΚΟΛΑΟΣ & η σύνθεση στα αρχαία ελληνικά ονόματα

2020-12-07 10:21:44

ΤΟ αρχαίο ελληνικό όνομα “ Νικόλαος “ (απαντά ήδη τον 5ο αι. στον Θουκυδίδη) είναι βέβαια σύνθετο από τις λέξεις “ νίκη+λαός“. Αλλά τι σημαίνει; Τέτοια σύνθετα ονόματα δεν είχαν πάντα συγκεκριμένη και διαφανή σημασία (π.χ. «νίκη του λαού» «αυτός που δίνει στο λαό τη νίκη» κ.λπ.), όπως θα περιμέναμε. Θα προσπαθήσουμε να το εξηγήσουμε.

Χωρίς αμφιβολία, ένα κύριο όνομα αρχικά περιέχει κάποια σημασία: δήλωνε κάποια ιδιότητα, κάποιο χαρακτηριστικό.

▸ Ο Αθανάσιος παραπέμπει στην Αθανασία.

▸ Ο Λεωνίδας είναι ο γιος του λέοντα.

▸ Ο Αγαθοκλής περιέχει αγαθό κλέος, φήμη.

Στη συνέχεια όμως, όσο τα ονόματα δίνονταν σε πάρα πολλά πρόσωπα (από τα οποία μάλιστα πολλά δεν είχαν επ’ ουδενί τις ιδιότητες που έλεγε το όνομά τους), η ονοματοδοσία σταδικά αποσυνδέεται από την απόδωση ορισμένης ιδιότητας στον ονομαζόμενο, τα ονόματα υφίστανται «σημασιολογική τριβή». Πολύ περισσότερο, όταν το όνομα αποτελείται από συνηθισμένα συνθετικά, που γίνονται πλέον στερεότυπα.

Τέτοια ήταν π.χ. το -δημος (Ευθύδημος), το -νικος (Κλεόνικος), το Νικο- (Νικοκλής), το Κλεο- (Κλεάνθης), το -βουλος (Αριστόβουλος), το -κλῆς (Περικλής) κλπ.

Τα επιθήματα ή προθήματα αυτά απέκτησαν περισσότερο λειτουργική παρά σημασιολογική υφή. Έτσι:

▸ Ο Νικό-λαος θα μπορούσε κάλλιστα να λέγεται Νικο-κλής.

▸ Ο Ανδρο-κλής θα μπορούσε να λέγεται Ανδρό-νικος, κ.ο.κ.

Επιστρέφοντας στο όνομα "Νικόλαος", το -λαός ως β΄ συνθετικό ήταν πολύ σύνηθες σε αρχαία ονόματα, πβ. Ἀγησίλαος, Ἀρχέλαος, Ἑρμόλαος, Φιλόλαος, Κριτόλαος, Μενέλαος, Πρωτεσίλαος, Πτερέλαος, Σθενέλαος, Τιμόλαος, Χαρίλαος κ.ά. Έτσι λοιπόν και Νικόλαος.

Ο άγιος που έφερε αυτό το ελληνικότατο όνομα - επόμενο, αφού έζησε σε κατ΄ εξοχήν ελληνοτραφές περιβάλλον (χρημάτισε επίσκοπος Μύρων της Λυκίας Μ. Ασίας)- όπως φαίνεται τόσο από πηγές κειμένων όσο και από την αστραπιαία διάδοση της τιμής του, έγινε ιδιαίτερα αγαπητός στον χριστιανικό κόσμο για πολλούς λόγους. Ήταν μυροβλήτης, θαυματουργός, προστάτης των φτωχών και αδικουμένων, και υπερασπιστής της Ορθοδοξίας κατά την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο. Είναι όμως περισσότερο γνωστός ως άγιος-προστάτης των ναυτικών αλλά και του Πολεμικού ναυτικού, εξαιτίας θαυμάτων του προς ναυαγούς.

Γι’ αυτό και το συγκεκριμένο όνομα έγινε πολύ δημοφιλές σε όλο τον χριστιανικό κόσμο και απαντά πλέον με διάφορες μορφές σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες (π.χ. αγγλ. Nicholas, γαλλ. Nicolas, γερμ. Nicolaus/Nikolaus κ. Claus/Klaus, ιταλ. Niccolò/Nicolò/Nicola, ρωσ. Νikolay κ.ά.).

Μπορεί στα Νέα Ελληνικά το Νικόλαος να συντμήθηκε σε Νίκος, αλλά η σύντμηση αυτή δεν πρέπει να στενοχωρεί όσους φέρουν το όνομα... Διότι το Νίκος, και ακόμα περισσότερο το θηλυκό Νίκη, είναι πιο διαφανή σημασιολογικά από ό,τι η ίδια η πηγή τους, το Νικόλαος: παραπέμπουν στη νίκη!

Χρόνια πολλά σε όσες και όσους εορτάζουν!

________________________________

εικόνα: Ο άγιος Νικόλαος σώζει τους αθώους εκ του θανάτου. Τοιχογραφία (τμήμα) από τον ιστορικό ναό του αγίου Νικολάου στα Μύρα της Λυκίας (Demre, Τουρκία), 12ος αι. Ο ναός χτίστηκε το 520 από τον Ιουστινιανό στα ερείπια του ίδιου ναού όπου ο άγιος υπηρέτησε ως επίσκοπος.

Κέντρο Λεξικολογίας
proskynitis

ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ