ΝΕΑ VIDEO NEA PHOTO NEA

 | 

Πάθη, μετάνοια, κάθαρση κατά τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά

Ανέστης Κεσελόπουλος, Ομότιμος Καθηγητής Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ

Τη διδασκαλία του για τα πάθη και τις αρετές ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς τη στηρίζει στη θεμελιακή θεολογική διάκριση της κατά φύση και παρά φύση ζωής του ανθρώπου. Τα πάθη δεν ανήκουν στην ανθρώπινη φύση. Είναι κινήσεις και πράξεις ξένες προς την κατά φύση ζωή του ανθρώπου.

Τα πάθη, όταν ο άνθρωπος κινείται στο χώρο τού παρά φύση, χαρακτηρίζονται από τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά «επιθυμίαι απάτης». Στην περίπτωση όμως της κατά φύση κινήσεως της ψυχής, η επιθυμία, ως βασική δύναμή της, γίνεται διακαής πόθος για το Θεό, έλλογη αγάπη και ένθεο πάθος.

Ο θεόσοφος Πατέρας ακολουθεί στη διδασκαλία του την τριμερή διάκριση της ψυχής σε τρεις δυνάμεις, το λογιστικό, το θυμοειδές και το επιθυμητικό, υποστηρίζοντας ταυτόχρονα την ενιαία και πολυδύναμη φύση της. Εάν μία από αυτές τις δυνάμεις μολυνθεί από την αμαρτία και υποδουλωθεί στα πάθη, οι άλλες δύο συμμετέχουν στο μολυσμό και στην υποδούλωση αυτή και ολόκληρη η ψυχή υφίσταται τη διαστροφή τού παρά φύση.

Μόλις η ψυχή ενδώσει στα πάθη, πρώτος απομακρύνεται από το κατά φύση ο νους. Η πτώση του «καθηγεμόνος» νου έχει ως συνέπεια την αδυναμία ελέγχου και διακυβερνήσεως των αλόγων δυνάμεων της ψυχής. Έτσι ακολουθεί η επιθυμία, που παρασύρεται στη δουλεία των παθών από τον «αφηνιάσαντα» νου, ενώ την πτώση της επιθυμίας ακολουθεί η άλωση από τα πάθη και της τρίτης δυνάμεως της ψυχής, του θυμικού, αφού «ύλη θυμού επιθυμία αποτυγχάνουσα».

Η επιστροφή από την παρά φύση κατάσταση της δουλείας των παθών στην κατά φύση περιοχή της αγάπης του Θεού γίνεται με τη μετάνοια. Μετάνοια κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά είναι το «μισήσαι την αμαρτίαν και αγαπήσαι την αρετήν και εκκλίναι από του κακού και ποιήσαι το αγαθόν».

Αφού με τη μετάνοια μπορέσει ο άνθρωπος να δει το «ειδεχθές προσωπείον» της ψυχής του, σπεύδει να την αποπλύνει με τα δάκρυα τού κατά Θεόν πένθους.

Η μετάνοια και το πένθος του χριστιανού, ως απάντησή του στην προσφορά της δυνατότητας για αποκατάσταση της κοινωνίας με το Θεό, είναι η ανθρώπινη συνεργία στην κάθαρση που, ενώ είναι πρωτίστως έργο της χάριτος του Θεού, χρειάζεται την ελεύθερη συγκατάθεση και προσπάθεια του ανθρώπου.

Η κάθαρση από τα πάθη βρίσκει την αληθινή της διάσταση στο μυστηριακό χώρο της Εκκλησίας. Μέσα στο μυστήριο της εξομολογήσεως ο πιστός δέχεται την «πνευματικήν ιατρείαν», ενώ στο μυστήριο της θείας Ευχαριστίας εκφράζεται κατά τον τελειότερο τρόπο η ανταπόκριση του ανθρώπου στην αγάπη του Θεού. Έτσι η κάθαρση δεν τοποθετείται στο πλαίσιο ενός συναισθηματικού βιώματος ή απλώς ηθικού γεγονότος, αλλά είναι ο ουσιαστικότερος τρόπος προσωπικής υπάρξεως και κοινωνίας του ανθρώπου με το Θεό. Είναι η κατάφαση του ανθρώπου να ενωθεί υπαρκτικά με το Θεό, «την ανωτάτην εκείνην και υπέρ νουν καθαρότητα», και η προσπάθειά του να ζήσει την καθαρότητα της Εκκλησίας μέσα στην κοινωνία με το Θεό και τους άλλους ανθρώπους.

Σύμφωνα με αυτή την άποψη η κάθαρση ποτέ δεν μπορεί να νοηθεί σαν μία αρνητική κατάσταση περιορισμένη μόνο στην αποφυγή της αμαρτίας, αλλά συνδέεται άμεσα με την άσκηση των αρετών. Οι αρετές, σε αντίθεση με τα πάθη, είναι οι ευθείς δρόμοι του Κυρίου. Πηγή της αρετής δεν είναι ο άνθρωπος, αλλά ο Θεός. Γι’ αυτό ο άνθρωπος, που βρίσκεται μακριά από το Θεό, μόνο να διαπράττει την αμαρτία είναι ικανός· αντίθετα, ο άνθρωπος που πιστεύει στο Θεό, και όταν ακόμη δεν μπορεί να ανταποκριθεί απόλυτα στο θέλημά Του, ταπεινώνεται και ενισχύεται έτσι απ’ το θείο έλεος.

Από το βιβλίο:Πάθη και Αρετές κατά τον Αγιο Γρηγόριο τον Παλαμά..

Ανέστη Κεσελόπουλου,Ομότιμου Kαθηγητού Θεολογικής Σχoλής .ΑΠΘ …, σελ.211 (επιλογή ).
Πηγή
paraklisi