2012-07-04 15:58:28
By Martin Wolf
Κατά τη διάρκεια της τελευταίας συνόδου της ευρωζώνης, βρισκόμουν στην Ίσκια, ανοιχτά της Νάπολης. Πολλοί από τους Ιταλούς που παρευρίσκονταν στα φετινά βραβεία δημοσιογραφίας θεωρούσαν πως η Ιταλία είχε πετύχει δύο μεγάλες νίκες εναντίον της Γερμανίας: στο ποδόσφαιρο, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού πρωταθλήματος, και στην οικονομία, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής συνόδου.
Ακολούθησε, όμως, ο τελικός ενάντια στην Ισπανία. Ως προς το αποτέλεσμα της συνόδου, μένει να αποδειχθεί πόσο θα διαρκέσει η ευφορία. Η απάντηση, πιστεύω, είναι: «Όχι πολύ». Η 19η σύνοδος για την αντιμετώπιση της κρίσης ήταν καλύτερη από όσες είχαν προηγηθεί. Δεν γύρισε, όμως, το παιχνίδι.
Ομολογουμένως, αποφασίστηκαν χρήσιμα μέτρα. Το πιο σημαντικό ήταν ότι αποφασίστηκε να επιτραπεί στα ταμεία στήριξης της ευρωζώνης να ανακεφαλαιοποιήσουν τις υποκεφαλαιοποιημένες τράπεζες απευθείας, αντί να παράσχουν τα χρήματα μέσω των ευάλωτων κυβερνήσεων (αυτό θα ευνοήσει ιδιαίτερα την Ισπανία και ενδεχομένως σημαντικά την Ιρλανδία) και να αγοράσουν κρατικά ομόλογα από την αγορά (αυτό θα ευνοήσει σημαντικά την Ιταλία και την Ισπανία).
Επίσης, συμφωνήθηκε ότι τα δάνεια από τα ταμεία στήριξης δεν θα έχουν προτεραιότητα συγκριτικά με τα υπάρχοντα, εξέλιξη που θα μειώσει τον κίνδυνο πανικού για τους πιστωτές. Οι ηγέτες συμφώνησαν επίσης ένα πακέτο 120 δισ. ευρώ για την προώθηση της ανάπτυξης. Υπό την προϋπόθεση ότι η στήριξη θα πρέπει να συνυπάρχει με τον έλεγχο, θα δοθεί στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα η ευθύνη για ένα νέο σύστημα ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας. Οι ηγέτες της Ε.Ε. ελπίζουν ότι αυτό θα αποτελέσει ένα βήμα προς μία αληθινή τραπεζική ενοποίηση.
Πιο σημαντικά, όμως, είναι αυτά που δεν αποφασίστηκαν. Η λίστα περιλαμβάνει την αύξηση των διαθέσιμων κεφαλαίων του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (που τώρα περιορίζονται στα 500 δισ. ευρώ), τα ευρωομόλογα -σε οποιαδήποτε μορφή- και ένα σύστημα εγγύησης τραπεζικών καταθέσεων σε επίπεδο ευρωζώνης ή ένα καθεστώς για τη διάλυση των τραπεζών. Πέρα από αυτά, παραμένει η τεράστια πρόκληση εξισορρόπησης της ανταγωνιστικότητας εντός της ευρωζώνης. Εν τω μεταξύ, πρέπει να τονιστεί πως η ΕΚΤ δεν έχει πρόθεση να καταστεί ύστατος αγοραστής κρατικών ομολόγων.
Κατά συνέπεια, το πιο σημαντικό θετικό στοιχείο είναι ότι έγινε μία κίνηση να σπάσουν οι αμοιβαία καταστροφικοί δεσμοί μεταξύ των τραπεζών και των κρατών. Τώρα, όμως, θα πρέπει να απομακρυνθεί η ευθύνη της εποπτείας από τις εθνικές κυβερνήσεις. Το αποτέλεσμα θα είναι επίσης η τεράστια αύξηση της ισχύος της ΕΚΤ. Παράλληλα, όμως, αυτό θα είναι ένα μικρό μόνο βήμα προς την πλήρη τραπεζική ενοποίηση, η οποία θα απαιτούσε μεγαλύτερη δημοσιονομική στήριξη από ό,τι υπάρχει αυτήν τη στιγμή. Οι νοήμονες Ισπανοί και Ιταλοί εξακολουθούν να μη θεωρούν ότι τα χρήματά τους είναι εξίσου ασφαλή στις δικές τους τράπεζες όσο θα ήταν σε μια γερμανική, κυρίως επειδή προφανώς εξακολουθούν να υπάρχουν αυξημένοι κίνδυνοι χρεοκοπιών και διάσπασης.
Εν τω μεταξύ, το αναπτυξιακό πακέτο -που είναι εν μέρει φαινομενικό και ενδεχομένως να εκταμιευθεί σε ορισμένα χρόνια- είναι ασήμαντο καθώς αντιστοιχεί σε ποσοστό ελάχιστα μεγαλύτερο από το 1% του ΑΕΠ της ευρωζώνης. Η απόφαση να επιτρέψουν στα ταμεία στήριξης να αγοράσουν κρατικό χρέος στις αγορές είναι ακόμη πιο ασήμαντη κι επίσης μπορεί να αποδειχθεί καταστροφική.
Το ανεξόφλητο χρέος της Ιταλίας και της Ισπανίας ανέρχεται στα 2,8 τρισ. ευρώ, με άλλα λόγια είναι σχεδόν εξαπλάσιο από το μέγεθος του ESM. Από τη μελέτη που έχει κάνει ο νομπελίστας Paul Krugman για τις συναλλαγματικές κρίσεις, είναι πλέον γνωστό ότι οι κερδοσκόποι μπορούν να ποντάρουν με ασφάλεια ενάντια σε ένα ταμείο που θεωρείται μικρό να σταθεροποιήσει μία αγορά. Ο μόνος αξιόπιστος σταθεροποιητικός παράγοντας θα ήταν μία μονάδα με απεριόριστη δύναμη πυρός. Στην περίπτωση της ευρωζώνης, η μόνη τέτοια μονάδα είναι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Δεδομένου ότι η ΕΚΤ δεν προτίθεται να αναλάβει αυτόν τον ρόλο, ενώ οι ηγέτες της Ε.Ε. δεν προτίθενται να δώσουν στον ESM την ισχύ να επιβάλει κάτι τέτοιο, με όσα πρότειναν οι ηγέτες στη σύνοδο είναι σαν να έφτυσαν κόντρα στον οικονομικό άνεμο. Οι αγορές το έχουν ήδη κατανοήσει. Τα spreads των ομολόγων έχουν μεν υποχωρήσει, αλλά παραμένουν σε επικίνδυνα υψηλά επίπεδα.
Τι καθιστά, λοιπόν, τις συμφωνίες αυτές ενδεχομένως σημαντικές;
Πρώτον, καταγράφηκε πραγματική πρόοδος προς έναν μεγαλύτερο βαθμό ενοποίησηςκαι, δεύτερον, η συμμαχία που σχηματίστηκε από τη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία. Ειδικότερα το τελευταίο δείχνει ότι η πολιτική δυναμική στην ευρωζώνη μπορεί να έχει αλλάξει κατεύθυνση μετά την ανάδειξη του Francois Hollande στη γαλλική προεδρία. Φαίνεται επίσης πως επιβεβαιώνει ότι η Γερμανία δεν θέλει να δείχνει απομονωμένη, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα πρέπει να συμβιβαστεί σε θεμελιώδεις θέσεις της.
Οι αλλαγές αυτές, πάντως, σε καμία περίπτωση δεν συνεπάγονται ότι ο δρόμος για την αληθινή δημοσιονομική ή τραπεζική ενοποίηση είναι πλέον ανοιχτός. Και για τα δύο απαιτείται πολύ μεγαλύτερος βαθμός αλληλεγγύης από ό,τι υπάρχει τώρα. Εξακολουθώ να είμαι δύσπιστος για το πόσο πιθανό είναι να υπάρξει συμφωνία γι' αυτές τις ενοποιήσεις ή για την εφαρμογή τους - εάν ποτέ συμφωνηθούν.
Τελικά, αυτό που έχουμε είναι μικρά βήματα, με τα οποία δεν εξασφαλίζονται οι τρεις βασικές προϋποθέσεις για το οριστικό τέλος στην κρίση: οριστικός διαχωρισμός των τραπεζών από τα κράτη, χρηματοδότηση των αδύναμων κρατών με διαχειρίσιμους όρους κατά τη μακρά περίοδο προσαρμογής και, πάνω από όλα, επιστροφή σε υγιή οικονομική ανάπτυξη.
Ας μην γκρινιάζουμε. Η απόφαση για απευθείας ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών μέσω του ESM ενδεχομένως να είναι πολύ σημαντική. Ίσως μετατρέψει τη δημοσιονομική θέση της Ιρλανδίας. Παρ' όλα αυτά, ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι ότι τα οικονομικά της ευρωζώνης επιδεινώνονται ταχύτατα. Η ανεργία άγγιξε το 11,1%, που είναι ρεκόρ για την περιοχή.
Ακόμη χειρότερο είναι το γεγονός ότι η ΕΚΤ όχι μόνο αρνείται να παρέμβει στις αγορές κρατικών ομολόγων, αλλά επίσης αργεί απελπιστικά πολύ να αναλάβει οποιαδήποτε δράση στη νομισματική πολιτική. Καθώς η λιτότητα πλήττει τις ευάλωτες χώρες, όλοι έρχονται αντιμέτωποι με τις επιπτώσεις. Ακόμη και η Γερμανία επηρεάζεται από την πτώση των εμπορικών της εταίρων. Είναι πιθανό η ευρωζώνη να παλεύει σε αυτά τα οικονομικά χαρακώματα τα επόμενα λίγα χρόνια. Το κόστος, όμως, όχι μόνο το οικονομικό, αλλά και το πολιτικό, πιθανότατα θα είναι τεράστιο.
Ναι, η ευρωζώνη χρειάζεται ένα νέο Σύνταγμα. Προτεραιότητα, όμως, είναι να κινηθεί η οικονομία. Μέχρι τότε, ο κίνδυνος για περισσότερες κρίσεις παραμένει.
ΠΗΓΗ: FT.com
Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.
Κατά τη διάρκεια της τελευταίας συνόδου της ευρωζώνης, βρισκόμουν στην Ίσκια, ανοιχτά της Νάπολης. Πολλοί από τους Ιταλούς που παρευρίσκονταν στα φετινά βραβεία δημοσιογραφίας θεωρούσαν πως η Ιταλία είχε πετύχει δύο μεγάλες νίκες εναντίον της Γερμανίας: στο ποδόσφαιρο, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού πρωταθλήματος, και στην οικονομία, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής συνόδου.
Ακολούθησε, όμως, ο τελικός ενάντια στην Ισπανία. Ως προς το αποτέλεσμα της συνόδου, μένει να αποδειχθεί πόσο θα διαρκέσει η ευφορία. Η απάντηση, πιστεύω, είναι: «Όχι πολύ». Η 19η σύνοδος για την αντιμετώπιση της κρίσης ήταν καλύτερη από όσες είχαν προηγηθεί. Δεν γύρισε, όμως, το παιχνίδι.
Ομολογουμένως, αποφασίστηκαν χρήσιμα μέτρα. Το πιο σημαντικό ήταν ότι αποφασίστηκε να επιτραπεί στα ταμεία στήριξης της ευρωζώνης να ανακεφαλαιοποιήσουν τις υποκεφαλαιοποιημένες τράπεζες απευθείας, αντί να παράσχουν τα χρήματα μέσω των ευάλωτων κυβερνήσεων (αυτό θα ευνοήσει ιδιαίτερα την Ισπανία και ενδεχομένως σημαντικά την Ιρλανδία) και να αγοράσουν κρατικά ομόλογα από την αγορά (αυτό θα ευνοήσει σημαντικά την Ιταλία και την Ισπανία).
Επίσης, συμφωνήθηκε ότι τα δάνεια από τα ταμεία στήριξης δεν θα έχουν προτεραιότητα συγκριτικά με τα υπάρχοντα, εξέλιξη που θα μειώσει τον κίνδυνο πανικού για τους πιστωτές. Οι ηγέτες συμφώνησαν επίσης ένα πακέτο 120 δισ. ευρώ για την προώθηση της ανάπτυξης. Υπό την προϋπόθεση ότι η στήριξη θα πρέπει να συνυπάρχει με τον έλεγχο, θα δοθεί στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα η ευθύνη για ένα νέο σύστημα ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας. Οι ηγέτες της Ε.Ε. ελπίζουν ότι αυτό θα αποτελέσει ένα βήμα προς μία αληθινή τραπεζική ενοποίηση.
Πιο σημαντικά, όμως, είναι αυτά που δεν αποφασίστηκαν. Η λίστα περιλαμβάνει την αύξηση των διαθέσιμων κεφαλαίων του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (που τώρα περιορίζονται στα 500 δισ. ευρώ), τα ευρωομόλογα -σε οποιαδήποτε μορφή- και ένα σύστημα εγγύησης τραπεζικών καταθέσεων σε επίπεδο ευρωζώνης ή ένα καθεστώς για τη διάλυση των τραπεζών. Πέρα από αυτά, παραμένει η τεράστια πρόκληση εξισορρόπησης της ανταγωνιστικότητας εντός της ευρωζώνης. Εν τω μεταξύ, πρέπει να τονιστεί πως η ΕΚΤ δεν έχει πρόθεση να καταστεί ύστατος αγοραστής κρατικών ομολόγων.
Κατά συνέπεια, το πιο σημαντικό θετικό στοιχείο είναι ότι έγινε μία κίνηση να σπάσουν οι αμοιβαία καταστροφικοί δεσμοί μεταξύ των τραπεζών και των κρατών. Τώρα, όμως, θα πρέπει να απομακρυνθεί η ευθύνη της εποπτείας από τις εθνικές κυβερνήσεις. Το αποτέλεσμα θα είναι επίσης η τεράστια αύξηση της ισχύος της ΕΚΤ. Παράλληλα, όμως, αυτό θα είναι ένα μικρό μόνο βήμα προς την πλήρη τραπεζική ενοποίηση, η οποία θα απαιτούσε μεγαλύτερη δημοσιονομική στήριξη από ό,τι υπάρχει αυτήν τη στιγμή. Οι νοήμονες Ισπανοί και Ιταλοί εξακολουθούν να μη θεωρούν ότι τα χρήματά τους είναι εξίσου ασφαλή στις δικές τους τράπεζες όσο θα ήταν σε μια γερμανική, κυρίως επειδή προφανώς εξακολουθούν να υπάρχουν αυξημένοι κίνδυνοι χρεοκοπιών και διάσπασης.
Εν τω μεταξύ, το αναπτυξιακό πακέτο -που είναι εν μέρει φαινομενικό και ενδεχομένως να εκταμιευθεί σε ορισμένα χρόνια- είναι ασήμαντο καθώς αντιστοιχεί σε ποσοστό ελάχιστα μεγαλύτερο από το 1% του ΑΕΠ της ευρωζώνης. Η απόφαση να επιτρέψουν στα ταμεία στήριξης να αγοράσουν κρατικό χρέος στις αγορές είναι ακόμη πιο ασήμαντη κι επίσης μπορεί να αποδειχθεί καταστροφική.
Το ανεξόφλητο χρέος της Ιταλίας και της Ισπανίας ανέρχεται στα 2,8 τρισ. ευρώ, με άλλα λόγια είναι σχεδόν εξαπλάσιο από το μέγεθος του ESM. Από τη μελέτη που έχει κάνει ο νομπελίστας Paul Krugman για τις συναλλαγματικές κρίσεις, είναι πλέον γνωστό ότι οι κερδοσκόποι μπορούν να ποντάρουν με ασφάλεια ενάντια σε ένα ταμείο που θεωρείται μικρό να σταθεροποιήσει μία αγορά. Ο μόνος αξιόπιστος σταθεροποιητικός παράγοντας θα ήταν μία μονάδα με απεριόριστη δύναμη πυρός. Στην περίπτωση της ευρωζώνης, η μόνη τέτοια μονάδα είναι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Δεδομένου ότι η ΕΚΤ δεν προτίθεται να αναλάβει αυτόν τον ρόλο, ενώ οι ηγέτες της Ε.Ε. δεν προτίθενται να δώσουν στον ESM την ισχύ να επιβάλει κάτι τέτοιο, με όσα πρότειναν οι ηγέτες στη σύνοδο είναι σαν να έφτυσαν κόντρα στον οικονομικό άνεμο. Οι αγορές το έχουν ήδη κατανοήσει. Τα spreads των ομολόγων έχουν μεν υποχωρήσει, αλλά παραμένουν σε επικίνδυνα υψηλά επίπεδα.
Τι καθιστά, λοιπόν, τις συμφωνίες αυτές ενδεχομένως σημαντικές;
Πρώτον, καταγράφηκε πραγματική πρόοδος προς έναν μεγαλύτερο βαθμό ενοποίησηςκαι, δεύτερον, η συμμαχία που σχηματίστηκε από τη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία. Ειδικότερα το τελευταίο δείχνει ότι η πολιτική δυναμική στην ευρωζώνη μπορεί να έχει αλλάξει κατεύθυνση μετά την ανάδειξη του Francois Hollande στη γαλλική προεδρία. Φαίνεται επίσης πως επιβεβαιώνει ότι η Γερμανία δεν θέλει να δείχνει απομονωμένη, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα πρέπει να συμβιβαστεί σε θεμελιώδεις θέσεις της.
Οι αλλαγές αυτές, πάντως, σε καμία περίπτωση δεν συνεπάγονται ότι ο δρόμος για την αληθινή δημοσιονομική ή τραπεζική ενοποίηση είναι πλέον ανοιχτός. Και για τα δύο απαιτείται πολύ μεγαλύτερος βαθμός αλληλεγγύης από ό,τι υπάρχει τώρα. Εξακολουθώ να είμαι δύσπιστος για το πόσο πιθανό είναι να υπάρξει συμφωνία γι' αυτές τις ενοποιήσεις ή για την εφαρμογή τους - εάν ποτέ συμφωνηθούν.
Τελικά, αυτό που έχουμε είναι μικρά βήματα, με τα οποία δεν εξασφαλίζονται οι τρεις βασικές προϋποθέσεις για το οριστικό τέλος στην κρίση: οριστικός διαχωρισμός των τραπεζών από τα κράτη, χρηματοδότηση των αδύναμων κρατών με διαχειρίσιμους όρους κατά τη μακρά περίοδο προσαρμογής και, πάνω από όλα, επιστροφή σε υγιή οικονομική ανάπτυξη.
Ας μην γκρινιάζουμε. Η απόφαση για απευθείας ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών μέσω του ESM ενδεχομένως να είναι πολύ σημαντική. Ίσως μετατρέψει τη δημοσιονομική θέση της Ιρλανδίας. Παρ' όλα αυτά, ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι ότι τα οικονομικά της ευρωζώνης επιδεινώνονται ταχύτατα. Η ανεργία άγγιξε το 11,1%, που είναι ρεκόρ για την περιοχή.
Ακόμη χειρότερο είναι το γεγονός ότι η ΕΚΤ όχι μόνο αρνείται να παρέμβει στις αγορές κρατικών ομολόγων, αλλά επίσης αργεί απελπιστικά πολύ να αναλάβει οποιαδήποτε δράση στη νομισματική πολιτική. Καθώς η λιτότητα πλήττει τις ευάλωτες χώρες, όλοι έρχονται αντιμέτωποι με τις επιπτώσεις. Ακόμη και η Γερμανία επηρεάζεται από την πτώση των εμπορικών της εταίρων. Είναι πιθανό η ευρωζώνη να παλεύει σε αυτά τα οικονομικά χαρακώματα τα επόμενα λίγα χρόνια. Το κόστος, όμως, όχι μόνο το οικονομικό, αλλά και το πολιτικό, πιθανότατα θα είναι τεράστιο.
Ναι, η ευρωζώνη χρειάζεται ένα νέο Σύνταγμα. Προτεραιότητα, όμως, είναι να κινηθεί η οικονομία. Μέχρι τότε, ο κίνδυνος για περισσότερες κρίσεις παραμένει.
ΠΗΓΗ: FT.com
Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
D.W.: Η Ελλάδα πλήττεται πρώτη από το εμπάργκο στο ιρανικό πετρέλαιο
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
