Αθανάσιος Κατσικίδης
Στον κόσμο της αστρονομίας η ανακάλυψη νέων εξωπλανητών, δηλαδή πλανητών εκτός του ηλικιακού μας συστήματος, αποτελεί πάντα μια συναρπαστική και ανατρεπτική εξέλιξη για την επιστημονική κοινότητα. Αυτό που για άλλους φαντάζει αδύνατον είναι η «καθημερινότητα» του καθηγητή Ντιντιέ Κελόζ των Πανεπιστημίων του Κέμπριτζ και της Γενεύης.
Γνωστός και ως «πρωτοπόρος της “επανάστασης των εξωπλανητών”», ο Κελόζ έχει συμβάλει στην ανακάλυψη περισσότερων από 4.000 εξωπλανητών, ενώ το 2019 τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ Φυσικής μαζί με τον συνάδελφό του Μισέλ Μαγιόρ για την ανακάλυψη ενός εξωπλανήτη σε τροχιά, η οποία διήρκεσε 4,2 ημέρες. Σε μια αποκλειστική συνέντευξη στην «Κ» ο καθηγητής Κελόζ μας εισάγει στην επιστήμη της ανακάλυψης νέων πλανητών, στις δυσκολίες τεκμηρίωσης της ανακάλυψής τους και απαντάει στον «αστικό μύθο» περί ύπαρξης εξωγήινης ζωής.
Ο Ντιντιέ Κελόζ, βραβευμένος με Νομπέλ Φυσικής για τις έρευνές του σχετικά με τους εξωπλανήτες, επισημαίνει ότι ο Αρης κάποτε είχε ωκεανούς, οπότε πιθανότατα τότε υπήρξε ζωή και εκεί.– Ποιο είναι το συναίσθημα που βιώσατε όταν ανακαλύψατε τον νέο εξωπλανήτη και τι ιδιαίτερο έχουν οι ανακαλύψεις σας;
– Αυτό έχει διάφορες πτυχές. Οι πρώτες ημέρες ήταν πραγματικά δύσκολες, επειδή κανείς δεν πίστευε αυτό που κάναμε, αλλά στη συνέχεια έγινε ευκολότερο να εξερευνήσουμε και να ανακαλύψουμε τόσους πλανήτες και η επιστημονική κοινότητα εξεπλάγη πραγματικά όταν είδε ότι είναι αρκετά εύκολο να εντοπιστούν τόσο πολλοί πλανήτες. Αυτό που συνέβη στην έρευνά μας είναι ότι συνειδητοποιήσαμε πως το ηλιακό σύστημα δεν είναι ένα είδος κοινής δομής και ότι οι περισσότεροι από τους πλανήτες φαίνονται διαφορετικοί, δηλαδή πως πολλοί πλανήτες βρίσκονται πολύ πιο κοντά στο άστρο τους από οποιονδήποτε πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος. Και έμεινα πραγματικά έκπληκτος! Αυτή η ανακάλυψη κατά μία έννοια είναι καλή είδηση γιατί είναι εύκολο να βρεθούν οι πλανήτες, ωστόσο δεν εντοπίσαμε ποτέ κάποιον εξωπλανήτη να μοιάζει με τη Γη ή την Αφροδίτη, οπότε υπάρχει ένα επίπεδο απογοήτευσης. Προσπαθούμε λοιπόν να βρούμε νέους πλανήτες και πάντα θέλουμε να εντοπίσουμε κάτι που δεν ξέρουμε και έτσι πάντα ψάχνω για τον επόμενο πλανήτη που δεν έχουμε βρει.
– Πόσο δύσκολο είναι να εντοπίσετε έναν νέο εξωπλανήτη και αργότερα να επιβεβαιώσετε επιστημονικά ότι πρόκειται για έναν νέο πλανήτη;
– Λοιπόν πρέπει να καταλάβετε ότι δεν μπορούμε απλώς να στρέψουμε ένα τηλεσκόπιο και να κοιτάξουμε προς τα εκεί, καθώς το άστρο τους είναι πολύ φωτεινό. Eτσι χρησιμοποιούμε σύνθετα κόλπα. Εξετάζουμε την επίδραση του πλανήτη στο άστρο και αν, για παράδειγμα, το αστέρι και ο πλανήτης είναι καλά ευθυγραμμισμένοι, τότε έχουμε αυτή τη μικρή στιγμή που ονομάζεται διέλευση, η οποία δημιουργεί μια μικρή αλλαγή στο φως. Πολλοί εξωπλανήτες έχουν ανακαλυφθεί με αυτόν τον τρόπο.
Τώρα, για να ανιχνεύσουμε την κίνηση ενός άστρου χρησιμοποιούμε αυτό που ονομάζεται φασματοσκοπία και μετράμε την ακτινική ταχύτητα ή την ταχύτητα του άστρου. Πρέπει να καταλάβετε ότι όταν ένας πλανήτης είναι μικρός, η επίδρασή του στα όργανα είναι εξίσου μικρή.
Επίσης, κάτι ακόμη σημαντικό είναι να κατανοήσετε το άστρο, γιατί αυτό που παρατηρείτε στην πραγματικότητα είναι ένα αστέρι. Και πρέπει να παρατηρήσετε αν αυτό έχει κηλίδες ή αν περιστρέφεται στην ατμόσφαιρα. Αν συμβαίνει το δεύτερο, δημιουργείται ένα είδος ομίχλης και το σήμα δεν είναι σταθερό. Ετσι η δυσκολία είναι ότι όσο μικρότερο σήμα λαμβάνετε, τόσο περισσότερο θα χρειαστεί να κατανοήσετε το άστρο.
Επομένως έχουμε εντοπίσει όλους αυτούς τους πλανήτες που ήταν οι «εύκολοι» και στη συνέχεια για να εντοπίσουμε τους μικρότερους πλανήτες ή αυτούς που είναι πιο μακριά, η διαδικασία γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Ωστόσο συνεχίζουμε να ανιχνεύουμε νέους πλανήτες και να αναπτύσσουμε νέα όργανα. Οπότε είναι μια επιστήμη σε εξέλιξη, αλλά είναι καταπληκτικό το ότι έχουμε εντοπίσει τόσο πολλούς εξωπλανήτες μέχρι σήμερα.
– Ποια είναι τα κριτήρια που κάνουν έναν εξωπλανήτη κατοικήσιμο; Και δεύτερον, υπάρχουν εξωπλανήτες που θα μπορούσαν δυνητικά να διατηρήσουν ανθρώπινη ζωή;
– Η ερώτηση που κάνετε είναι πολύ δύσκολη, επειδή μπορείτε να φανταστείτε ότι για να συμβεί η χημεία της «ζωής» υπάρχει μια σειρά από κριτήρια. Ενα από αυτά που όλοι υποθέτουν είναι ότι χρειάζεται το «υγρό νερό». Αλλά αυτό δεν αρκεί για να πούμε ότι ένας πλανήτης μπορεί να είναι κατοικήσιμος, γιατί ο πλανήτης πρέπει να το διατηρεί. Και έχουμε δύο παραδείγματα πλανητών γύρω μας, που είναι ο Αρης και η Αφροδίτη που ίσως είχαν πολύ νερό, αλλά δεν κατάφεραν να το διατηρήσουν. Στην Αφροδίτη το νερό πιθανώς δεν ήταν αρκετό, ή επειδή ήταν πολύ κοντά στον Ηλιο ή επειδή δεν είχε την τεκτονική των πλακών που ανακυκλώνει το μονοξείδιο και το διοξείδιο του άνθρακα και σε αυτή την περίπτωση το φαινόμενο του θερμοκηπίου έγινε ανεξέλεγκτο και το νερό εξατμίστηκε. Στον Αρη δεν υπήρχε αρκετή μάζα. Ισως υπάρχει λίγο νερό κάτω από την επιφάνεια, αλλά μόλις το νερό έφθασε στην επιφάνεια, δεν υπήρχε αρκετή ατμόσφαιρα για να το διατηρήσει και απλά εξαφανίστηκε.
Οπότε είναι μια δύσκολη ερώτηση, επειδή ακόμη και για το νερό δεν ξέρουμε πραγματικά τι ακριβώς χρειάζεται για να διατηρηθεί. Στη συνέχεια υπάρχουν κάποιες ειδικές τοποθεσίες στο ηλιακό σύστημα που ονομάζουμε «παγωμένα φεγγάρια». Μερικά από αυτά είναι πολύ διάσημα, για παράδειγμα ο Τιτάνας, ο Εγκέλαδος και η Ευρώπη. Ολα αυτά είναι συναρπαστικά φεγγάρια επειδή ξέρουμε ότι εκεί υπάρχει «υγρό νερό» και ότι είναι ένα πολύ διαφορετικό περιβάλλον, επειδή σε αυτά τα φεγγάρια υπάρχει ένα μεγάλο κάλυμμα πάγου και μια πολύπλοκη χημεία που συμβαίνει. Οπότε πρόκειται για πολύ ανοιχτά και σύνθετα ερωτήματα.
– Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι πιο συναρπαστικές εξελίξεις στην αστροφυσική και την αστροβιολογία που μπορούμε να περιμένουμε τα επόμενα 10-20 χρόνια;
– Υπάρχουν μερικά θεμελιώδη ερωτήματα που πάντα θέλουμε να κατανοήσουμε: Ποια είναι η δική μας ιστορία; Γιατί είμαστε έτσι όπως είμαστε; Αν τα κατανοήσουμε αυτά μπορείτε να ρωτήσετε τα ίδια για το Σύμπαν και για το ηλιακό σύστημα, αλλά υπάρχει και αυτό το είδος μυστηρίου, γιατί υπάρχει «ζωή» στη Γη; Ξέρουμε ότι η «ζωή» στη Γη έχει ηλικία πάνω από 2,5 δισ. χρόνια, δηλαδή υπήρξε μια μακρά εξέλιξη της «ζωής» στη Γη και κάποια στιγμή ήρθαμε στην κορυφή αυτής της εξέλιξης, και τώρα διαθέτουμε τη συνείδηση η οποία μας δίνει τη δυνατότητα να κοιτάξουμε το Σύμπαν, να είμαστε περιπετειώδεις και να εγκαταλείψουμε τη βαρύτητα του πλανήτη μας.
Ταυτόχρονα, επειδή έχουμε τόση γνώση, η δύναμη πολύ λίγων μπορεί να καταστρέψει εντελώς το είδος μας, κάτι που πιστεύω ότι θα συμβεί επειδή υπάρχει τόση συσσωρευμένη δύναμη σε τόσο λίγους ανθρώπους. Στο παρελθόν ένας τρελός βασιλιάς θα μπορούσε να σκοτώσει 1 εκατομμύριο ανθρώπους, αλλά δεν θα μπορούσε ποτέ να σκοτώσει ολόκληρο το ανθρώπινο είδος, κάτι που τώρα μπορεί να γίνει εύκολα με το «ατομικό» όπλο. Ετσι ζούμε μια πολύ συναρπαστική στιγμή, η οποία είναι μια στροφή για το είδος μας.
Αγαλμα του Ιταλού φιλοσόφου, μαθηματικού, ποιητή και αστρονόμου Τζορντάνο Μπρούνο στην πλατεία Κάμπο ντέι Φιόρι της Ρώμης, όπου οδηγήθηκε στην πυρά από την Ιερά Εξέταση το 1600. Ο Μπρούνο υποστήριζε το άπειρο του Σύμπαντος, την ύπαρξη πολλαπλών κόσμων και την ηλιοκεντρική θεωρία. (Φωτογραφία: Shutterstock)– Επειτα από χρόνια συζητήσεων για την ύπαρξη ή μη εξωγήινης ζωής, νομίζω ότι πλέον έχει γίνει ένας αστικός – επιστημονικός μύθος. Πιστεύετε ότι υπάρχει ευφυής εξωγήινη ζωή; Και αν ναι, τι μας εμποδίζει να την ανακαλύψουμε;
– Είμαι απολύτως πεπεισμένος ότι υπάρχει «ζωή» παντού στο σύμπαν, γιατί για μένα η «ζωή» είναι κάτι που έρχεται πολύ φυσικά μόλις υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες. Είναι πιθανό η «ζωή» να ξεκίνησε στον Αρη, στη Γη και στην Αφροδίτη ταυτόχρονα, αλλά το κλειδί εδώ δεν είναι το ξεκίνημα της «ζωής», αλλά το ζητούμενο είναι ο «χρόνος» που απαιτείται για να φθάσουμε στο επίπεδο όπου η «ζωή» μπορεί να επιβιώσει στις συνθήκες ενός πλανήτη. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι συνθήκες σε έναν πλανήτη αλλάζουν.
Το κλειδί δεν είναι το ξεκίνημα της «ζωής», αλλά ο «χρόνος» που απαιτείται για να φθάσουμε στο επίπεδο όπου η «ζωή» μπορεί να επιβιώσει στις συνθήκες ενός πλανήτη.
Για παράδειγμα, ο Αρης στα πρώτα δισ. χρόνια του είχε ωκεανούς με νερό, οπότε είναι πιθανό να υπήρξε ζωή στον πλανήτη εκείνη τη στιγμή. Φυσικά, όταν το νερό εξαφανίστηκε, έπρεπε να εξαφανιστεί και η «ζωή». Η Αφροδίτη ίσως ήταν επίσης ένας πράσινος πλανήτης στην αρχή. Οπότε δεν έχει να κάνει με τη «ζωή», αλλά με το πόσο «χρόνο» δίνεται στη «ζωή» για να παραμείνει και να επικρατήσει στον πλανήτη. Αυτή τη στιγμή δεν καταλαβαίνουμε ακριβώς ποιες είναι οι ακριβείς συνθήκες για την ύπαρξή της, αλλά κάνουμε μεγάλη πρόοδο. Και δεν θα με εξέπληττε αν μέσα στις επόμενες δεκαετίες, όταν θα έχουμε κατανοήσει την προέλευσή της, είμαστε σε θέση να αναπαραγάγουμε την αρχή της «ζωής».
Πηγή:https://www.kathimerini.gr/culture/563549347/ntintie-keloz-yparchei-zoi-sto-sympan/
