2014-02-04 01:10:09
Γράφει ο Κώστας Πουλής
Καθώς η εποχή μας χαρακτηρίζεται ως «η εποχή της κρίσης», ο παραπάνω τίτλος θα μπορούσε απλά να εννοεί «Η αναζήτηση της Ιθάκης στη σημερινή εποχή». Υπάρχει όμως μια βαθύτερη σχέση της Καβαφικής «Ιθάκης» με την εποχή μας.
Ο εφιάλτης που βιώνουμε όλοι τα τελευταία χρόνια είναι μια αγωνιώδης προσπάθεια να εξασφαλίσουμε τις δανειακές «δόσεις», καθώς χωρίς αυτές η χώρα μας αδυνατεί να λειτουργήσει. Οι δανειστές μας εκβιάζουν κι εμείς για να εξασφαλίσουμε τη «δόση» μας, κάνουμε ότι μας ζητήσουν, ακριβώς όπως οι ναρκομανείς. Είναι άραγε τυχαίο που οι ναρκομανείς για να βρούνε υποστήριξη στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τον εφιάλτη των δόσεων, προστρέχουν στο κέντρο απεξάρτησης «Ιθάκη»; Η Ιθάκη συμβολίζει τον προορισμό και όταν κάποιος είναι εγκλωβισμένος σ` ένα αδιέξοδο όπως αυτό της κρίσης, ο προορισμός που πρώτιστα τον ενδιαφέρει, είναι η ΕΞΟΔΟΣ απ` αυτήν. Αυτό που όλοι εύχονται και όσοι διεκδικούν την ψήφο μας, υπόσχονται. Θα μπορούσε να μας βοηθήσει το ποίημα του Καβάφη να βρούμε την έξοδο από την κρίση, την «Ιθάκη» μας; Μια ανάλυση του ποιήματος υπό το πρίσμα που περιέγραψα, ίσως μπορεί πράγματι να βοηθήσει και, γιατί όχι, να προτείνει λύση.
Ήδη από το πρώτο δίστιχο ο Καβάφης γυρίζει την πλάτη στον τρόπο με τον οποίο προσπαθούμε να βγούμε από την κρίση. Στον τρόπο που σκεφτόμαστε:
«Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,
να εύχεσαι να `ναι μακρύς ο δρόμος…»
Είναι δυνατόν να ευχόμαστε να είναι μακρύς ο δρόμος για να βγούμε από την κρίση; Είναι δυνατόν ξεκινώντας ένα ταξίδι να μην ευχόμαστε να φτάσουμε μια ώρα αρχύτερα; Μα όλος ο πολιτισμός μας αποτελεί μια ιστορία αύξησης της ταχύτητας στις μετακινήσεις μας και γενικότερα στο χρόνο που απαιτεί η αποπεράτωση των εργασιών μας. Πιο γρήγορα μέσα μεταφοράς, πιο γρήγοροι υπολογιστές, πιο γρήγοροι φούρνοι, πλυντήρια, στεγνωτήρια… Το τέλειο θα ήταν να καταργούσαμε το χρόνο διεκπεραίωσης. Να μπορούσαμε να μεταφερθούμε στιγμιαία από την αφετηρία στον προορισμό. Ο Καβάφης αναιρεί με αυτό το δίστιχο την πορεία που επέλεξε να διαγράψει ο πολιτισμός μας. Μας καλεί να αλλάξουμε τρόπο σκέψης.
«… γεμάτος περιπέτειες γεμάτος γνώσεις…»
Το ταξίδι όσο μακρύτερο είναι, τόσο προσθέτει εμπειρία και γνώση. Ίσως εννοεί ότι πέρα από τα να βγούμε από την κρίση, σημασία έχει και το τι θα κάνουμε την επόμενη μέρα. Αντί λοιπόν να γκρινιάζουμε που η στιγμή της λύτρωσης αργεί, ίσως είναι προτιμότερο να εκμεταλλευτούμε το χρόνο, παλεύοντας να αλλάξουμε όσο γίνεται καθοριστικότερα τον τρόπο σκέψης μας. Ώστε να είμαστε άριστα προετοιμασμένοι την επόμενη μέρα. Και να αποφύγουμε το ενδεχόμενο να μπούμε σύντομα σε νέα αδιέξοδα, νέες κρίσεις.
«Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα μη φοβάσαι…»
Πώς να μην φοβόμαστε τα χαράτσια, τις μειώσεις μισθών, τις απολύσεις;
«… τέτοια στο δρόμο σου ποτέ σου δε θα βρεις,
αν μέν` η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή συγκίνησις
το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.»
Θα μπορούσαμε άραγε αν αλλάζαμε τρόπο σκέψης, να εξαλείψουμε τα χαράτσια; Όχι βέβαια! Μήπως όμως αν κάναμε αυτό που προτείνει ο Καβάφης, εξαλείφαμε κάπως τη στενοχώρια που μας προκαλούν; Μήπως η φτώχεια στην οποία οδηγούμαστε μέρα με τη μέρα, έπαυε να είναι τόσο εφιαλτική;
«Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα δε θα συναντήσεις,
αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,
αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.»
Τι προσπαθεί να μας πει εδώ ο Καβάφης; Μήπως ότι εμείς θρέφουμε το θηρίο που μας κατατρώει; Μήπως η λύση είναι στο μυαλό μας ή καλύτερα στην ψυχή μας, όπως λέει ο ποιητής; Μήπως το θηρίο δε νικιέται αλλιώς, αφού σαν τη Λερναία Ύδρα έχει πολλά κεφάλια και κόβοντας ένα ξεφυτρώνουν δύο; Μήπως αν αλλάξουμε τρόπο σκέψης, το θηρίο θα πεθάνει από ασιτία;
«Να εύχεσαι να `ναι μακρύς ο δρόμος.
Πολλά τα καλοκαιρινά πρωϊά να είναι
που με τι ευχαρίστηση, με τι χαρά
θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους,
να σταματήσεις σ' εμπορεία Φοινικικά,
και τες καλές πραγμάτειες ν' αποκτήσεις,
σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ' έβενους,
και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής,
όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά,
Άλλο και τούτο. Μα ούτε λίγο ούτε πολύ, εδώ μας προτρέπει να αναζητήσουμε απολαύσεις, ηδονές, εξωτικά ταξίδια… μα όλα αυτά στοιχίζουν. Αυτό είναι που έχει καταντήσει τη ζωή μας κόλαση. Ότι εξαιτίας της κρίσης, δε μπορούμε πια να τα γευτούμε όλα αυτά.
«σε πόλεις Αιγυπτιακές πολλές να πας,
να μάθεις και να μάθεις από τους σπουδασμένους.»
Α, ίσως αυτό εννοεί. Η Αίγυπτος είναι ο τόπος της γνώσης. Μήπως όλα αυτά που περιέγραψε είναι μεταφορικά οι γνώσεις; Τα πνευματικά αγαθά; Μήπως μιλάει για την απόλαυση της ανακάλυψης; Της δημιουργίας; Της έμπνευσης; Η αλήθεια είναι ότι αν ψάχναμε σ` όλα αυτά την απόλαυση, δε θα χρειαζόμασταν λεφτά. Ίσως ελάχιστα μόνο. Είναι όμως αρκετή η απόλαυση που όλα αυτά προκαλούν; Συναγωνίζεται με την απόλαυση των εξωτικών ταξιδιών, των διάφορων ηδονών, της απόκτησης όλης της «πραγμάτειας» που αποτελεί πλέον τον σκοπό της ζωής στη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία; Ή μήπως οι μεγαλύτερες απολαύσεις είναι δωρεάν; Ο έρωτας, η μεγαλύτερη απόλαυση της ζωής, είναι δωρεάν. Αν πληρώσεις για να τον αποκτήσεις, τότε μιλάμε για μια ασύγκριτα μικρότερου μεγέθους απόλαυση. Η νίκη του αθλητή, επίσης δεν αγοράζεται. Όλοι μας έχουμε δει αθλητές να κλαίνε σαν μικρά παιδιά μετά από μια μεγάλη νίκη. Θα πρέπει να το απολαμβάνουν τρελά. Η έκσταση του καλλιτέχνη την ώρα που παίζει ή δημιουργεί μουσική; Πόσο μεγάλη πρέπει να είναι η απόλαυση που νιώθει; Το ταλέντο δεν αγοράζεται, έτσι δεν είναι; Θέλεις χρόνια όμως για να μάθεις μουσική ή για να γίνεις μεγάλος αθλητής. Μα βέβαια! Το κόστος είναι τεράστιο. Δεν είναι όμως οικονομικό. Ή τουλάχιστον δεν είναι τόσο, όσο θα περίμενε κανείς ακολουθώντας τον κανόνα «ότι δώσεις παίρνεις», που ισχύει για τα καταναλωτικά προϊόντα. Κι ο αληθινός έρωτας, αυτός που θα σου δώσει τη μεγαλύτερη απόλαυση, αυτός κι αν έχει τεράστιο κόστος. Ψυχικό όμως, όχι οικονομικό. Δεν είναι θέμα επιλογής. Αναγκαστικά, ίσως πρέπει να στραφούμε σ` αυτού του είδους τις απολαύσεις, αφού δε μπορούμε να πληρώσουμε για να αγοράσουμε τις άλλες. Αυτές που αν έχεις χρήματα, εύκολα αγοράζονται. Αυτές που δεν έχουν κανένα ψυχικό κόστος. Που όμως είναι ασήμαντες μπροστά στις άλλες. Τις σημαντικές. Τις τεράστιες. Το ψυχικό πορτοφόλι, στο χέρι μας είναι να το έχουμε πάντα γεμάτο. Ίσως αυτή είναι η πυξίδα για να βρούμε την κατεύθυνση της «Ιθάκης» μας.
«Πάντα στο νου σου νά `χεις την Ιθάκη.
Το φθάσιμον εκεί είν' ο προορισμός σου.
Αλλά μη βιάζεις το ταξίδι διόλου.
Καλύτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει
και γέρος πια ν' αράξεις στο νησί,
πλούσιος με όσα κέρδισες στο δρόμο,
μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη.»
Κανένα ταξίδι δε μπορεί να γίνει, αν από την αρχή δεν είναι ξεκάθαρος ο προορισμός. Ούτε μια βόλτα για ξέσκασμα δε μπορεί να ξεκινήσει κάποιος, αν πρώτα δεν ορίσει έναν προορισμό. Το ίδιο ισχύει βέβαια και για το ταξίδι της ζωής. Το πιο μεγάλο απ` όλα τα ταξίδια. Η συσσώρευση υλικού πλούτου δε μπορεί να είναι ο προορισμός αυτού του ταξιδιού κατά τον Καβάφη και κάθε άλλον σοφό που περπάτησε στη Γη. Ο πνευματικός πλούτος είναι στη χειρότερη περίπτωση εξίσου σημαντικός και το κυριότερο, είναι δωρεάν. Ευτυχώς βέβαια, γιατί η απόκτηση υλικού πλούτου φαντάζει πλέον κάτι απίθανο για τους περισσότερους. Παρακαλάμε απλά να μη μας πάρουν το σπίτι και να έχουμε να φάμε. Άντε και να μπορούμε να μπαίνουμε στο ίντερνετ. Αφού αυτός ο πόλεμος που διεξάγεται είναι οικονομικός και οι βόμβες του είναι οι φόροι, οι μειώσεις μισθών, οι απολύσεις, μήπως αν σταματούσαμε να εξαρτόμαστε τόσο απόλυτα από το χρήμα, αποκτούσαμε την τελειότερη ασπίδα; Και το τελειότερο όπλο για να αντισταθούμε στους «Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας» που μας κατατρέχουν; Φυσικά και πρέπει να ορθώσουμε το ανάστημά μας. Να αντισταθούμε. Όμως ίσως αυτό γίνει αποτελεσματικότερο, αν αδιαφορήσουμε για τη φτώχεια που ίσως ακολουθήσει μετά την απελευθέρωσή μας. Έτσι δεν μας απειλούν; Ότι αν δεν ακολουθηθεί η συγκεκριμένη πολιτική θα επακολουθήσει φτώχεια; Ε, ας ακολουθήσει. Καλύτερα φτώχεια για όλους, παρά εξαθλίωση για κάποιους. Η λογική του να θυσιαστούν κάποιοι, για να περνάνε καλά οι υπόλοιποι, είναι πέρα από κάθε έννοια πολιτισμού, νομίζω!
«Η Ιθάκη σ' έδωσε τ' ωραίο ταξίδι.
Χωρίς αυτήν δε θά `βγαινες στο δρόμο.
Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.
Κι αν πτωχική τη βρεις, η Ιθάκη δε σε γέλασε.»
Κι άλλος γρίφος. Αν τη βρούμε πτωχική, δε θα απογοητευθούμε; Σε όλη μας τη ζωή, την αναζητούσαμε. Μα είπαμε, πρέπει να αλλάξεις τρόπο σκέψης. Σκοπός της ζωής είναι να πορευθείς στη σωστή κατεύθυνση. Μην περιμένεις ανταμοιβή έτσι όπως την εννοούν όλοι. Αν αναζητήσεις την Ιθάκη από το φόβο του ξεστρατίσματος και της τιμωρίας που θα επακολουθήσει ή από την προσμονή της ανταμοιβής, ποτέ δε θα τη βρεις. «Δεν ελπίζω τίποτα. Δεν φοβούμαι τίποτα. Είμαι λεύτερος.» ζήτησε ο μεγάλος Καζαντζάκης να γράψουν στον τάφο του. Η ανταμοιβή είναι άλλου τύπου. Δεν μπορείς καν να τη φανταστείς. Ξέχνα την. ‘Άλλωστε ο καλύτερος αγωνιστής είναι εκείνος που δε φοβάται για τη ζωή του. Ή για την φτώχεια που είναι το αντίστοιχο σήμερα. Παλεύει για ένα καλύτερο αύριο. Όχι υποχρεωτικά για τον ίδιο. Για τα παιδιά και τα εγγόνια του ίσως.
«Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σημαίνουν.»
Άλλωστε «η Ιθάκες» είναι μία και πολλές ταυτόχρονα. Ο καθένας αλλιώς τις ορίζει και ακολουθεί διαφορετική πορεία για να τις βρει. Μπορεί να είναι διαφορετικές σε κάθε περίοδο της ζωής του. Στο τέλος όμως η γραμμή του τερματισμού είναι ίδια για όλους. Πλούσιους και φτωχούς. Άξιους και ανάξιους. Ισχυρούς και ανίσχυρους. Έξυπνους και ανόητους. Όλοι έχουν την ίδια μοίρα. Τι ανησυχείς τόσο; Το ζήτημα είναι αν όρισες την Ιθάκη στη σωστή κατεύθυνση. Αν κατάφερες να την πλησιάσεις έστω και λίγο. Κι αν κατάφερες να επηρεάσεις και κάποιους ακόμη να κάνουν το ίδιο. Αυτή είναι η προσωπική σου αποστολή. Αυτό είναι που καθορίζει την πραγματική ευτυχία στη ζωή. Ίσως και «μετά θάνατον».
Υ.Γ.
Και μια διδακτική ιστορία που θέλω να διηγηθώ, μιας και επιβεβαιώνει το μήνυμα της «Ιθάκης»: Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 70, τα μπαράκια στους περισσότερους θερινούς προορισμούς ήταν ελάχιστα. Οι νέοι τα καλοκαιρινά βράδια, τα περνούσαν στις αμμουδιές με φωτιές, κιθάρες, μπύρες από το περίπτερο, βραδινό μπάνιο και τους έρωτες να ανάβουν στο δευτερόλεπτο. Μόλις μπήκε η δεκαετία του 80, η εποχή της «ανάπτυξης» για την Ελλάδα, παντού εμφανίστηκαν μπαράκια κλάμπ και ντίσκο. Οι αμμουδιές άδειασαν. Όλοι προτιμούσαν να πάνε στους χώρους διασκέδασης όπου όλα ήταν έτοιμα. Δε χρειαζόταν καμιά προετοιμασία. Κανένας κόπος. Η μουσική, τα φωτορυθμικά, τα ποτά, οι παρέες, όλα εκεί, στημένα. Δε χρειαζόταν πια να οργανώσεις κάτι, να κουβαλήσεις εξοπλισμό στην παραλία, να σου βγει η μέση. Μόλις όμως πλάκωσε η κρίση, οι φωτιές στην αμμουδιά κάναν και πάλι την εμφάνισή τους. Πού λεφτά για μπαράκια; Και τότε οι νέοι έκαναν μια φοβερή ανακάλυψη: Στην αμμουδιά περνούσαν καλύτερα. Απαιτούσε κόπο η όλη διαδικασία, αλλά στοίχιζε ελάχιστα. Και το κυριότερο: Η απόλαυση. Αυτό που όλοι ψάχνουν. Που γι αυτήν όλοι τρέχουν από το πρωί ως το βράδυ. Στις αμμουδιές τα βράδια ήταν ασύγκριτα πιο απολαυστικά. Άξιζε τον κόπο. Η κρίση αποδείχτηκε μεγάλος δάσκαλος. Γι αυτό, όταν ακούω τη λέξη «ανάπτυξη» με πιάνει τρόμος. Γιατί και ο Καβάφης ανάπτυξη προτείνει όταν λέει:
«Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
το θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι,
τέτοια στο δρόμο σου ποτέ σου δε θα βρεις,
αν μέν' η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή συγκίνησις
το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.»
Μια άλλου τύπου ανάπτυξη όμως, σ` έναν εντελώς διαφορετικό τομέα από αυτόν που υπόσχονται οι ηγέτες μας. Ελπίζω να πιάσατε το υπονοούμενο.
nobile.gr
Καθώς η εποχή μας χαρακτηρίζεται ως «η εποχή της κρίσης», ο παραπάνω τίτλος θα μπορούσε απλά να εννοεί «Η αναζήτηση της Ιθάκης στη σημερινή εποχή». Υπάρχει όμως μια βαθύτερη σχέση της Καβαφικής «Ιθάκης» με την εποχή μας.
Ο εφιάλτης που βιώνουμε όλοι τα τελευταία χρόνια είναι μια αγωνιώδης προσπάθεια να εξασφαλίσουμε τις δανειακές «δόσεις», καθώς χωρίς αυτές η χώρα μας αδυνατεί να λειτουργήσει. Οι δανειστές μας εκβιάζουν κι εμείς για να εξασφαλίσουμε τη «δόση» μας, κάνουμε ότι μας ζητήσουν, ακριβώς όπως οι ναρκομανείς. Είναι άραγε τυχαίο που οι ναρκομανείς για να βρούνε υποστήριξη στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τον εφιάλτη των δόσεων, προστρέχουν στο κέντρο απεξάρτησης «Ιθάκη»; Η Ιθάκη συμβολίζει τον προορισμό και όταν κάποιος είναι εγκλωβισμένος σ` ένα αδιέξοδο όπως αυτό της κρίσης, ο προορισμός που πρώτιστα τον ενδιαφέρει, είναι η ΕΞΟΔΟΣ απ` αυτήν. Αυτό που όλοι εύχονται και όσοι διεκδικούν την ψήφο μας, υπόσχονται. Θα μπορούσε να μας βοηθήσει το ποίημα του Καβάφη να βρούμε την έξοδο από την κρίση, την «Ιθάκη» μας; Μια ανάλυση του ποιήματος υπό το πρίσμα που περιέγραψα, ίσως μπορεί πράγματι να βοηθήσει και, γιατί όχι, να προτείνει λύση.
Ήδη από το πρώτο δίστιχο ο Καβάφης γυρίζει την πλάτη στον τρόπο με τον οποίο προσπαθούμε να βγούμε από την κρίση. Στον τρόπο που σκεφτόμαστε:
«Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,
να εύχεσαι να `ναι μακρύς ο δρόμος…»
Είναι δυνατόν να ευχόμαστε να είναι μακρύς ο δρόμος για να βγούμε από την κρίση; Είναι δυνατόν ξεκινώντας ένα ταξίδι να μην ευχόμαστε να φτάσουμε μια ώρα αρχύτερα; Μα όλος ο πολιτισμός μας αποτελεί μια ιστορία αύξησης της ταχύτητας στις μετακινήσεις μας και γενικότερα στο χρόνο που απαιτεί η αποπεράτωση των εργασιών μας. Πιο γρήγορα μέσα μεταφοράς, πιο γρήγοροι υπολογιστές, πιο γρήγοροι φούρνοι, πλυντήρια, στεγνωτήρια… Το τέλειο θα ήταν να καταργούσαμε το χρόνο διεκπεραίωσης. Να μπορούσαμε να μεταφερθούμε στιγμιαία από την αφετηρία στον προορισμό. Ο Καβάφης αναιρεί με αυτό το δίστιχο την πορεία που επέλεξε να διαγράψει ο πολιτισμός μας. Μας καλεί να αλλάξουμε τρόπο σκέψης.
«… γεμάτος περιπέτειες γεμάτος γνώσεις…»
Το ταξίδι όσο μακρύτερο είναι, τόσο προσθέτει εμπειρία και γνώση. Ίσως εννοεί ότι πέρα από τα να βγούμε από την κρίση, σημασία έχει και το τι θα κάνουμε την επόμενη μέρα. Αντί λοιπόν να γκρινιάζουμε που η στιγμή της λύτρωσης αργεί, ίσως είναι προτιμότερο να εκμεταλλευτούμε το χρόνο, παλεύοντας να αλλάξουμε όσο γίνεται καθοριστικότερα τον τρόπο σκέψης μας. Ώστε να είμαστε άριστα προετοιμασμένοι την επόμενη μέρα. Και να αποφύγουμε το ενδεχόμενο να μπούμε σύντομα σε νέα αδιέξοδα, νέες κρίσεις.
«Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα μη φοβάσαι…»
Πώς να μην φοβόμαστε τα χαράτσια, τις μειώσεις μισθών, τις απολύσεις;
«… τέτοια στο δρόμο σου ποτέ σου δε θα βρεις,
αν μέν` η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή συγκίνησις
το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.»
Θα μπορούσαμε άραγε αν αλλάζαμε τρόπο σκέψης, να εξαλείψουμε τα χαράτσια; Όχι βέβαια! Μήπως όμως αν κάναμε αυτό που προτείνει ο Καβάφης, εξαλείφαμε κάπως τη στενοχώρια που μας προκαλούν; Μήπως η φτώχεια στην οποία οδηγούμαστε μέρα με τη μέρα, έπαυε να είναι τόσο εφιαλτική;
«Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα δε θα συναντήσεις,
αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,
αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.»
Τι προσπαθεί να μας πει εδώ ο Καβάφης; Μήπως ότι εμείς θρέφουμε το θηρίο που μας κατατρώει; Μήπως η λύση είναι στο μυαλό μας ή καλύτερα στην ψυχή μας, όπως λέει ο ποιητής; Μήπως το θηρίο δε νικιέται αλλιώς, αφού σαν τη Λερναία Ύδρα έχει πολλά κεφάλια και κόβοντας ένα ξεφυτρώνουν δύο; Μήπως αν αλλάξουμε τρόπο σκέψης, το θηρίο θα πεθάνει από ασιτία;
«Να εύχεσαι να `ναι μακρύς ο δρόμος.
Πολλά τα καλοκαιρινά πρωϊά να είναι
που με τι ευχαρίστηση, με τι χαρά
θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους,
να σταματήσεις σ' εμπορεία Φοινικικά,
και τες καλές πραγμάτειες ν' αποκτήσεις,
σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ' έβενους,
και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής,
όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά,
Άλλο και τούτο. Μα ούτε λίγο ούτε πολύ, εδώ μας προτρέπει να αναζητήσουμε απολαύσεις, ηδονές, εξωτικά ταξίδια… μα όλα αυτά στοιχίζουν. Αυτό είναι που έχει καταντήσει τη ζωή μας κόλαση. Ότι εξαιτίας της κρίσης, δε μπορούμε πια να τα γευτούμε όλα αυτά.
«σε πόλεις Αιγυπτιακές πολλές να πας,
να μάθεις και να μάθεις από τους σπουδασμένους.»
Α, ίσως αυτό εννοεί. Η Αίγυπτος είναι ο τόπος της γνώσης. Μήπως όλα αυτά που περιέγραψε είναι μεταφορικά οι γνώσεις; Τα πνευματικά αγαθά; Μήπως μιλάει για την απόλαυση της ανακάλυψης; Της δημιουργίας; Της έμπνευσης; Η αλήθεια είναι ότι αν ψάχναμε σ` όλα αυτά την απόλαυση, δε θα χρειαζόμασταν λεφτά. Ίσως ελάχιστα μόνο. Είναι όμως αρκετή η απόλαυση που όλα αυτά προκαλούν; Συναγωνίζεται με την απόλαυση των εξωτικών ταξιδιών, των διάφορων ηδονών, της απόκτησης όλης της «πραγμάτειας» που αποτελεί πλέον τον σκοπό της ζωής στη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία; Ή μήπως οι μεγαλύτερες απολαύσεις είναι δωρεάν; Ο έρωτας, η μεγαλύτερη απόλαυση της ζωής, είναι δωρεάν. Αν πληρώσεις για να τον αποκτήσεις, τότε μιλάμε για μια ασύγκριτα μικρότερου μεγέθους απόλαυση. Η νίκη του αθλητή, επίσης δεν αγοράζεται. Όλοι μας έχουμε δει αθλητές να κλαίνε σαν μικρά παιδιά μετά από μια μεγάλη νίκη. Θα πρέπει να το απολαμβάνουν τρελά. Η έκσταση του καλλιτέχνη την ώρα που παίζει ή δημιουργεί μουσική; Πόσο μεγάλη πρέπει να είναι η απόλαυση που νιώθει; Το ταλέντο δεν αγοράζεται, έτσι δεν είναι; Θέλεις χρόνια όμως για να μάθεις μουσική ή για να γίνεις μεγάλος αθλητής. Μα βέβαια! Το κόστος είναι τεράστιο. Δεν είναι όμως οικονομικό. Ή τουλάχιστον δεν είναι τόσο, όσο θα περίμενε κανείς ακολουθώντας τον κανόνα «ότι δώσεις παίρνεις», που ισχύει για τα καταναλωτικά προϊόντα. Κι ο αληθινός έρωτας, αυτός που θα σου δώσει τη μεγαλύτερη απόλαυση, αυτός κι αν έχει τεράστιο κόστος. Ψυχικό όμως, όχι οικονομικό. Δεν είναι θέμα επιλογής. Αναγκαστικά, ίσως πρέπει να στραφούμε σ` αυτού του είδους τις απολαύσεις, αφού δε μπορούμε να πληρώσουμε για να αγοράσουμε τις άλλες. Αυτές που αν έχεις χρήματα, εύκολα αγοράζονται. Αυτές που δεν έχουν κανένα ψυχικό κόστος. Που όμως είναι ασήμαντες μπροστά στις άλλες. Τις σημαντικές. Τις τεράστιες. Το ψυχικό πορτοφόλι, στο χέρι μας είναι να το έχουμε πάντα γεμάτο. Ίσως αυτή είναι η πυξίδα για να βρούμε την κατεύθυνση της «Ιθάκης» μας.
«Πάντα στο νου σου νά `χεις την Ιθάκη.
Το φθάσιμον εκεί είν' ο προορισμός σου.
Αλλά μη βιάζεις το ταξίδι διόλου.
Καλύτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει
και γέρος πια ν' αράξεις στο νησί,
πλούσιος με όσα κέρδισες στο δρόμο,
μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη.»
Κανένα ταξίδι δε μπορεί να γίνει, αν από την αρχή δεν είναι ξεκάθαρος ο προορισμός. Ούτε μια βόλτα για ξέσκασμα δε μπορεί να ξεκινήσει κάποιος, αν πρώτα δεν ορίσει έναν προορισμό. Το ίδιο ισχύει βέβαια και για το ταξίδι της ζωής. Το πιο μεγάλο απ` όλα τα ταξίδια. Η συσσώρευση υλικού πλούτου δε μπορεί να είναι ο προορισμός αυτού του ταξιδιού κατά τον Καβάφη και κάθε άλλον σοφό που περπάτησε στη Γη. Ο πνευματικός πλούτος είναι στη χειρότερη περίπτωση εξίσου σημαντικός και το κυριότερο, είναι δωρεάν. Ευτυχώς βέβαια, γιατί η απόκτηση υλικού πλούτου φαντάζει πλέον κάτι απίθανο για τους περισσότερους. Παρακαλάμε απλά να μη μας πάρουν το σπίτι και να έχουμε να φάμε. Άντε και να μπορούμε να μπαίνουμε στο ίντερνετ. Αφού αυτός ο πόλεμος που διεξάγεται είναι οικονομικός και οι βόμβες του είναι οι φόροι, οι μειώσεις μισθών, οι απολύσεις, μήπως αν σταματούσαμε να εξαρτόμαστε τόσο απόλυτα από το χρήμα, αποκτούσαμε την τελειότερη ασπίδα; Και το τελειότερο όπλο για να αντισταθούμε στους «Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας» που μας κατατρέχουν; Φυσικά και πρέπει να ορθώσουμε το ανάστημά μας. Να αντισταθούμε. Όμως ίσως αυτό γίνει αποτελεσματικότερο, αν αδιαφορήσουμε για τη φτώχεια που ίσως ακολουθήσει μετά την απελευθέρωσή μας. Έτσι δεν μας απειλούν; Ότι αν δεν ακολουθηθεί η συγκεκριμένη πολιτική θα επακολουθήσει φτώχεια; Ε, ας ακολουθήσει. Καλύτερα φτώχεια για όλους, παρά εξαθλίωση για κάποιους. Η λογική του να θυσιαστούν κάποιοι, για να περνάνε καλά οι υπόλοιποι, είναι πέρα από κάθε έννοια πολιτισμού, νομίζω!
«Η Ιθάκη σ' έδωσε τ' ωραίο ταξίδι.
Χωρίς αυτήν δε θά `βγαινες στο δρόμο.
Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.
Κι αν πτωχική τη βρεις, η Ιθάκη δε σε γέλασε.»
Κι άλλος γρίφος. Αν τη βρούμε πτωχική, δε θα απογοητευθούμε; Σε όλη μας τη ζωή, την αναζητούσαμε. Μα είπαμε, πρέπει να αλλάξεις τρόπο σκέψης. Σκοπός της ζωής είναι να πορευθείς στη σωστή κατεύθυνση. Μην περιμένεις ανταμοιβή έτσι όπως την εννοούν όλοι. Αν αναζητήσεις την Ιθάκη από το φόβο του ξεστρατίσματος και της τιμωρίας που θα επακολουθήσει ή από την προσμονή της ανταμοιβής, ποτέ δε θα τη βρεις. «Δεν ελπίζω τίποτα. Δεν φοβούμαι τίποτα. Είμαι λεύτερος.» ζήτησε ο μεγάλος Καζαντζάκης να γράψουν στον τάφο του. Η ανταμοιβή είναι άλλου τύπου. Δεν μπορείς καν να τη φανταστείς. Ξέχνα την. ‘Άλλωστε ο καλύτερος αγωνιστής είναι εκείνος που δε φοβάται για τη ζωή του. Ή για την φτώχεια που είναι το αντίστοιχο σήμερα. Παλεύει για ένα καλύτερο αύριο. Όχι υποχρεωτικά για τον ίδιο. Για τα παιδιά και τα εγγόνια του ίσως.
«Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σημαίνουν.»
Άλλωστε «η Ιθάκες» είναι μία και πολλές ταυτόχρονα. Ο καθένας αλλιώς τις ορίζει και ακολουθεί διαφορετική πορεία για να τις βρει. Μπορεί να είναι διαφορετικές σε κάθε περίοδο της ζωής του. Στο τέλος όμως η γραμμή του τερματισμού είναι ίδια για όλους. Πλούσιους και φτωχούς. Άξιους και ανάξιους. Ισχυρούς και ανίσχυρους. Έξυπνους και ανόητους. Όλοι έχουν την ίδια μοίρα. Τι ανησυχείς τόσο; Το ζήτημα είναι αν όρισες την Ιθάκη στη σωστή κατεύθυνση. Αν κατάφερες να την πλησιάσεις έστω και λίγο. Κι αν κατάφερες να επηρεάσεις και κάποιους ακόμη να κάνουν το ίδιο. Αυτή είναι η προσωπική σου αποστολή. Αυτό είναι που καθορίζει την πραγματική ευτυχία στη ζωή. Ίσως και «μετά θάνατον».
Υ.Γ.
Και μια διδακτική ιστορία που θέλω να διηγηθώ, μιας και επιβεβαιώνει το μήνυμα της «Ιθάκης»: Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 70, τα μπαράκια στους περισσότερους θερινούς προορισμούς ήταν ελάχιστα. Οι νέοι τα καλοκαιρινά βράδια, τα περνούσαν στις αμμουδιές με φωτιές, κιθάρες, μπύρες από το περίπτερο, βραδινό μπάνιο και τους έρωτες να ανάβουν στο δευτερόλεπτο. Μόλις μπήκε η δεκαετία του 80, η εποχή της «ανάπτυξης» για την Ελλάδα, παντού εμφανίστηκαν μπαράκια κλάμπ και ντίσκο. Οι αμμουδιές άδειασαν. Όλοι προτιμούσαν να πάνε στους χώρους διασκέδασης όπου όλα ήταν έτοιμα. Δε χρειαζόταν καμιά προετοιμασία. Κανένας κόπος. Η μουσική, τα φωτορυθμικά, τα ποτά, οι παρέες, όλα εκεί, στημένα. Δε χρειαζόταν πια να οργανώσεις κάτι, να κουβαλήσεις εξοπλισμό στην παραλία, να σου βγει η μέση. Μόλις όμως πλάκωσε η κρίση, οι φωτιές στην αμμουδιά κάναν και πάλι την εμφάνισή τους. Πού λεφτά για μπαράκια; Και τότε οι νέοι έκαναν μια φοβερή ανακάλυψη: Στην αμμουδιά περνούσαν καλύτερα. Απαιτούσε κόπο η όλη διαδικασία, αλλά στοίχιζε ελάχιστα. Και το κυριότερο: Η απόλαυση. Αυτό που όλοι ψάχνουν. Που γι αυτήν όλοι τρέχουν από το πρωί ως το βράδυ. Στις αμμουδιές τα βράδια ήταν ασύγκριτα πιο απολαυστικά. Άξιζε τον κόπο. Η κρίση αποδείχτηκε μεγάλος δάσκαλος. Γι αυτό, όταν ακούω τη λέξη «ανάπτυξη» με πιάνει τρόμος. Γιατί και ο Καβάφης ανάπτυξη προτείνει όταν λέει:
«Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
το θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι,
τέτοια στο δρόμο σου ποτέ σου δε θα βρεις,
αν μέν' η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή συγκίνησις
το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.»
Μια άλλου τύπου ανάπτυξη όμως, σ` έναν εντελώς διαφορετικό τομέα από αυτόν που υπόσχονται οι ηγέτες μας. Ελπίζω να πιάσατε το υπονοούμενο.
nobile.gr
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Σέρρες: Ηλικιωμένος βρέθηκε φιμωμένος και χτυπημένος
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
