2025-11-23 11:05:09
Πλανηταριο. αστροπυλη
Πέρα από τον Γαλαξία μας, εντοπίστηκε πρόσφατα μία επαναλαμβανόμενη έκλαμψη ακτίνων γ, ένα φαινόμενο που δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ άλλοτε στο παρελθόν. Καθώς, μέχρι στιγμής, κανένα γνωστό σενάριο δεν μπορεί να την εξηγήσει πλήρως, η πραγματική της φύση παραμένει άγνωστη.
Οι εκλάμψεις ακτίνων γ (Gamma Ray Bursts, GRB) είναι ίσως οι πλέον ενεργητικές εκρήξεις που μπορούν να εκδηλωθούν στο Σύμπαν. Αυτές οι αδιανόητα βίαιες κοσμικές εκρήξεις ανιχνεύθηκαν για πρώτη φορά τυχαία, προς τα τέλη της δεκαετίας του 1960, από στρατιωτικούς δορυφόρους των ΗΠΑ, σχεδιασμένους να εντοπίζουν παραβιάσεις της συμφωνίας μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ για την μερική απαγόρευση των πυρηνικών δοκιμών. Έκτοτε, οι μυστηριώδεις αυτές εκλάμψεις ανιχνεύθηκαν πολλές φορές, ενώ σύμφωνα με όλες τις προηγούμενες παρατηρήσεις ταξινομούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: στις GRB μεγάλης διάρκειας (μεγαλύτερης των 2 sec) και στις GRB μικρής διάρκειας (μικρότερης των 2 sec).
Εδώ και αρκετά χρόνια, οι αστρονόμοι θεωρούσαν ότι οι GRB μικρής διάρκειας προκαλούνται κατά την σύγκρουση και συγχώνευση δύο αστέρων νετρονίων. Αυτό επιβεβαιώθηκε μόλις το 2017, όταν ανιχνεύθηκαν για πρώτη φορά τα βαρυτικά κύματα και η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που απελευθέρωσε η σύγκρουση δύο τέτοιων αστρικών λειψάνων (περισσότερες πληροφορίες στο άρθρο Σύγκρουση αστέρων νετρονίων). Οι κατά πολύ ισχυρότερες GRB μεγάλης διάρκειας, από την άλλη, σχετίζονται με τον εκρηκτικό θάνατο των γιγάντιων άστρων του Σύμπαντος, ο πυρήνας των οποίων καταρρέει σε μια μαύρη τρύπα. Ένα άλλο, τέλος, φαινόμενο που μπορεί να προκαλέσει εκλάμψεις ακτίνων γ είναι ο διαμελισμός ενός άστρου από μια μαύρη τρύπα, σ’ ένα φαινόμενο που ονομάζεται Γεγονός Παλιρροϊκής Διάσπασης.
Η συγκεκριμένη GRB ανιχνεύθηκε στις 2 Ιουλίου από το διαστημικό τηλεσκόπιο ακτίνων γ Fermi της NASA, το οποίο κατέγραψε σε διάστημα αρκετών ωρών όχι μία μόνο, αλλά τρεις εκλάμψεις από την ίδια πηγή. Ακολούθως, μάλιστα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι, σύμφωνα με τα δεδομένα του διαστημικού αστεροσκοπείου ακτίνων Χ Einstein Probe, η πηγή ήταν ήδη ενεργή σχεδόν μια μέρα νωρίτερα. Αυτού του είδους η μεγάλης διάρκειας και επαναλαμβανόμενη έκλαμψη ακτίνων γ δεν είχε παρατηρηθεί ποτέ στο παρελθόν. Πραγματικά, οι περισσότερες GRB διαρκούν από λίγα χιλιοστά του δευτερολέπτου μέχρι και αρκετά λεπτά το πολύ ενώ, ακριβώς επειδή το φαινόμενο που τις προκαλεί είναι κυριολεκτικά καταστροφικό για την πηγή τους, οι εκλάμψεις ακτίνων γ δεν επαναλαμβάνονται ποτέ.
Όπως εξηγεί περαιτέρω ο Antonio Martin-Carrillo, αστρονόμος στο University College Dublin της Ιρλανδίας και συν-συγγραφέας της σχετικής μελέτης που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό The Astrophysical Journal Letters, «Αυτό το φαινόμενο μας εξέπληξε όχι μόνο επειδή παρουσίασε επαναλαμβανόμενη ισχυρή δραστηριότητα, αλλά και επειδή φαινόταν να είναι περιοδικό, κάτι που δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ στο παρελθόν».
Αρχικά, οι αστρονόμοι θεώρησαν ότι η έκλαμψη πρέπει να προήλθε από τον Γαλαξία μας. Μετέπειτα παρατηρήσεις, ωστόσο, με την βοήθεια του τηλεσκοπίου VLT και του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble, τους οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η έκλαμψη προήλθε από έναν άλλον γαλαξία. Το μέγεθος και η φωτεινότητα του μητρικού γαλαξία καταδεικνύουν ότι μπορεί να βρίσκεται δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά, αλλά θα χρειαστούν περισσότερα δεδομένα για να προσδιοριστεί με μεγαλύτερη ακρίβεια αυτή η απόσταση.
Όπως είπαμε και προηγουμένως, ένα από τα πιθανά σενάρια που διερευνούν οι αστρονόμοι προκειμένου να αποκρυπτογραφήσουν τον φυσικό μηχανισμό που προκάλεσε αυτήν την μεγάλης διάρκειας και επαναλαμβανόμενη έκλαμψη ακτίνων γ είναι η κατάρρευση ενός γιγάντιου άστρου. Αν, όμως, είναι όντως έτσι, πρόκειται για μια κατάρρευση εντελώς διαφορετική από οποιαδήποτε άλλη γνωρίζουμε, διότι σε αυτή την περίπτωση η διάρκεια της δεν θα υπερέβαινε τα λίγα δευτερόλεπτα.
Εναλλακτικά, εξηγεί ο Martin-Carrillo, «η περιοδικότητα των εκλάμψεων θα μπορούσε να προκληθεί από ένα άστρο το οποίο διαλύεται από τις παλιρροϊκές δυνάμεις μιας μαύρης τρύπας, δηλαδή από ένα Γεγονός Παλιρροϊκής Διάσπασης (TDE). Ωστόσο, σε αντίθεση με τα πιο τυπικά TDE, για να εξηγηθούν οι ιδιότητες αυτής της έκρηξης θα απαιτείτο ένα ασυνήθιστο άστρο να καταστραφεί από μια ακόμη πιο ασυνήθιστη μαύρη τρύπα, πιθανώς από μια μαύρη τρύπα ενδιάμεσης μάζας. Και οι δύο επιλογές θα ήταν πρωτόγνωρες, καθιστώντας αυτό το φαινόμενο εξαιρετικά μοναδικό».
Με αυτά τα δεδομένα, δηλαδή, η προέλευση του GRB της σχετικής μελέτης παραμένει άγνωστη. Η έρευνα, ωστόσο, συνεχίζεται Φωτογραφία: Καλλιτεχνική απεικόνιση έκλαμψης ακτίνων γ (Credit: ESO)
Πηγή: Astronomers spot mysterious gamma-ray explosion, unlike any detected before | ESO
Πηγη https://www.eef.edu.gr/
Πέρα από τον Γαλαξία μας, εντοπίστηκε πρόσφατα μία επαναλαμβανόμενη έκλαμψη ακτίνων γ, ένα φαινόμενο που δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ άλλοτε στο παρελθόν. Καθώς, μέχρι στιγμής, κανένα γνωστό σενάριο δεν μπορεί να την εξηγήσει πλήρως, η πραγματική της φύση παραμένει άγνωστη.
Οι εκλάμψεις ακτίνων γ (Gamma Ray Bursts, GRB) είναι ίσως οι πλέον ενεργητικές εκρήξεις που μπορούν να εκδηλωθούν στο Σύμπαν. Αυτές οι αδιανόητα βίαιες κοσμικές εκρήξεις ανιχνεύθηκαν για πρώτη φορά τυχαία, προς τα τέλη της δεκαετίας του 1960, από στρατιωτικούς δορυφόρους των ΗΠΑ, σχεδιασμένους να εντοπίζουν παραβιάσεις της συμφωνίας μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ για την μερική απαγόρευση των πυρηνικών δοκιμών. Έκτοτε, οι μυστηριώδεις αυτές εκλάμψεις ανιχνεύθηκαν πολλές φορές, ενώ σύμφωνα με όλες τις προηγούμενες παρατηρήσεις ταξινομούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: στις GRB μεγάλης διάρκειας (μεγαλύτερης των 2 sec) και στις GRB μικρής διάρκειας (μικρότερης των 2 sec).
Εδώ και αρκετά χρόνια, οι αστρονόμοι θεωρούσαν ότι οι GRB μικρής διάρκειας προκαλούνται κατά την σύγκρουση και συγχώνευση δύο αστέρων νετρονίων. Αυτό επιβεβαιώθηκε μόλις το 2017, όταν ανιχνεύθηκαν για πρώτη φορά τα βαρυτικά κύματα και η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που απελευθέρωσε η σύγκρουση δύο τέτοιων αστρικών λειψάνων (περισσότερες πληροφορίες στο άρθρο Σύγκρουση αστέρων νετρονίων). Οι κατά πολύ ισχυρότερες GRB μεγάλης διάρκειας, από την άλλη, σχετίζονται με τον εκρηκτικό θάνατο των γιγάντιων άστρων του Σύμπαντος, ο πυρήνας των οποίων καταρρέει σε μια μαύρη τρύπα. Ένα άλλο, τέλος, φαινόμενο που μπορεί να προκαλέσει εκλάμψεις ακτίνων γ είναι ο διαμελισμός ενός άστρου από μια μαύρη τρύπα, σ’ ένα φαινόμενο που ονομάζεται Γεγονός Παλιρροϊκής Διάσπασης.
Η συγκεκριμένη GRB ανιχνεύθηκε στις 2 Ιουλίου από το διαστημικό τηλεσκόπιο ακτίνων γ Fermi της NASA, το οποίο κατέγραψε σε διάστημα αρκετών ωρών όχι μία μόνο, αλλά τρεις εκλάμψεις από την ίδια πηγή. Ακολούθως, μάλιστα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι, σύμφωνα με τα δεδομένα του διαστημικού αστεροσκοπείου ακτίνων Χ Einstein Probe, η πηγή ήταν ήδη ενεργή σχεδόν μια μέρα νωρίτερα. Αυτού του είδους η μεγάλης διάρκειας και επαναλαμβανόμενη έκλαμψη ακτίνων γ δεν είχε παρατηρηθεί ποτέ στο παρελθόν. Πραγματικά, οι περισσότερες GRB διαρκούν από λίγα χιλιοστά του δευτερολέπτου μέχρι και αρκετά λεπτά το πολύ ενώ, ακριβώς επειδή το φαινόμενο που τις προκαλεί είναι κυριολεκτικά καταστροφικό για την πηγή τους, οι εκλάμψεις ακτίνων γ δεν επαναλαμβάνονται ποτέ.
Όπως εξηγεί περαιτέρω ο Antonio Martin-Carrillo, αστρονόμος στο University College Dublin της Ιρλανδίας και συν-συγγραφέας της σχετικής μελέτης που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό The Astrophysical Journal Letters, «Αυτό το φαινόμενο μας εξέπληξε όχι μόνο επειδή παρουσίασε επαναλαμβανόμενη ισχυρή δραστηριότητα, αλλά και επειδή φαινόταν να είναι περιοδικό, κάτι που δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ στο παρελθόν».
Αρχικά, οι αστρονόμοι θεώρησαν ότι η έκλαμψη πρέπει να προήλθε από τον Γαλαξία μας. Μετέπειτα παρατηρήσεις, ωστόσο, με την βοήθεια του τηλεσκοπίου VLT και του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble, τους οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η έκλαμψη προήλθε από έναν άλλον γαλαξία. Το μέγεθος και η φωτεινότητα του μητρικού γαλαξία καταδεικνύουν ότι μπορεί να βρίσκεται δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά, αλλά θα χρειαστούν περισσότερα δεδομένα για να προσδιοριστεί με μεγαλύτερη ακρίβεια αυτή η απόσταση.
Όπως είπαμε και προηγουμένως, ένα από τα πιθανά σενάρια που διερευνούν οι αστρονόμοι προκειμένου να αποκρυπτογραφήσουν τον φυσικό μηχανισμό που προκάλεσε αυτήν την μεγάλης διάρκειας και επαναλαμβανόμενη έκλαμψη ακτίνων γ είναι η κατάρρευση ενός γιγάντιου άστρου. Αν, όμως, είναι όντως έτσι, πρόκειται για μια κατάρρευση εντελώς διαφορετική από οποιαδήποτε άλλη γνωρίζουμε, διότι σε αυτή την περίπτωση η διάρκεια της δεν θα υπερέβαινε τα λίγα δευτερόλεπτα.
Εναλλακτικά, εξηγεί ο Martin-Carrillo, «η περιοδικότητα των εκλάμψεων θα μπορούσε να προκληθεί από ένα άστρο το οποίο διαλύεται από τις παλιρροϊκές δυνάμεις μιας μαύρης τρύπας, δηλαδή από ένα Γεγονός Παλιρροϊκής Διάσπασης (TDE). Ωστόσο, σε αντίθεση με τα πιο τυπικά TDE, για να εξηγηθούν οι ιδιότητες αυτής της έκρηξης θα απαιτείτο ένα ασυνήθιστο άστρο να καταστραφεί από μια ακόμη πιο ασυνήθιστη μαύρη τρύπα, πιθανώς από μια μαύρη τρύπα ενδιάμεσης μάζας. Και οι δύο επιλογές θα ήταν πρωτόγνωρες, καθιστώντας αυτό το φαινόμενο εξαιρετικά μοναδικό».
Με αυτά τα δεδομένα, δηλαδή, η προέλευση του GRB της σχετικής μελέτης παραμένει άγνωστη. Η έρευνα, ωστόσο, συνεχίζεται Φωτογραφία: Καλλιτεχνική απεικόνιση έκλαμψης ακτίνων γ (Credit: ESO)
Πηγή: Astronomers spot mysterious gamma-ray explosion, unlike any detected before | ESO
Πηγη https://www.eef.edu.gr/
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
“η δύναμη της διατροφής μέσα στο σύνολο των επιλογών μας”
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
IQ 160: Τι θα δούμε στo 6ο επεισόδιο
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
