2013-10-27 19:10:06
Φωτογραφία για Δράσεις και αντιδράσεις για ποίηση του Καβάφη
της Ολγας Σελλα

Οταν το 1971 ο Στρατής Τσίρκας, με το βιβλίο του «Ο πολιτικός Καβάφης», επιχειρούσε να ξαναδεί αλλιώς όσα είχε προσπεράσει στην ανάγνωση της ποίησης του συντοπίτη του Κ.Π. Καβάφη, σίγουρα δεν μπορούσε να φανταστεί ότι σαράντα δύο χρόνια μετά, το 2013, θα υπήρχε τέτοια σύνδεση της ποίησης του Καβάφη με τις πολιτικές συγκρούσεις της Ελλάδας. Κι όμως, την περασμένη εβδομάδα το είδαμε κι αυτό! Τα αποσπάσματα στίχων του Αλεξανδρινού ποιητή, που με πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ωνάση κοσμούν τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, έγιναν νέα αφορμή στην κόντρα για τον προβληματισμό στο θέμα των δύο άκρων, αναδεικνύοντας τις δύο πλευρές της κοινωνίας μας που δεν μπορούν να συνεννοηθούν ούτε όταν διαβάζουν ποίηση!

Κι όμως, διχάζει ακόμα

Το Ετος Καβάφη, για τη συμπλήρωση 150 χρόνων από τη γέννηση του Αλεξανδρινού ποιητή, οδεύει στο τέλος του, ωστόσο μέχρι τώρα η μόνη διαφορετική νότα (στο πλαίσιο της φιλολογικής κόντρας πάντως) προήλθε από την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου του Κώστα Κουτσουρέλη «Κ. Π. Καβάφης» (εκδ. Μελάνι). Ακολούθησαν οι στίχοι σε μετρό και τρόλεϊ, για να αναρωτηθούμε, για ακόμη μία φορά, κατά πόσον «χρειάζεται η ποίηση σε δύσκολους καιρούς».


Για το θέμα ρωτήσαμε τον καθηγητή και ποιητή Νάσο Βαγενά και τον επίκουρο καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Γιάννη Παπαθεοδώρου: «Η επιλογή μεμονωμένων στίχων του Καβάφη για δημόσια χρήση πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή», λέει ο Ν. Βαγενάς, «γιατί η ειρωνική ποίηση του Καβάφη κρύβει παγίδες στις οποίες, όπως το Ιδρυμα Ωνάση, είναι εύκολο να πέσει κανείς. Στις ίδιες παγίδες όμως μπορούν να πέσουν και αρκετοί άλλοι, γιατί οι καβαφικές παγίδες ενίοτε κρύβουν διπλές παγιδεύσεις, που είναι δύσκολο να τις φανταστεί κανείς. Σε μια τέτοια παγίδα έπεσε ο ΣΥΡΙΖΑ με τον στίχο “είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία” γιατί, κακίζοντας την -περί ης ο λόγος- χρησιμοποίησή του, φάνηκε να επιβεβαιώνει, και μάλιστα μεγαλόφωνα, τη θεωρία των δύο άκρων, την οποία αρνείται στη διαπασών».

Διαφορετική άποψη έχει ο Γ. Παπαθεοδώρου: «Η ακρωτηριασμένη ποίηση και οι αποσπασματικοί στίχοι στα τρόλεϊ απλώς αναπαράγουν το γραφικό και αφελές στερεότυπο ενός “διδακτικού” Καβάφη, που θα μπορούσε δυνάμει να διαβαστεί ως καθημερινός “καζαμίας”, με ατάκες για κάθε περίσταση».

Από την πλευρά του, το Ιδρυμα Ωνάση, μετά τον θόρυβο και τα «τρολαρίσματα» στα social media, απαντά ότι «οι στίχοι που επελέγησαν για την καμπάνια στόχο είχαν την πρόκληση της περιέργειας και του προβληματισμού εκείνων που δεν γνωρίζουν ήδη το έργο του. Στόχος επίσης ήταν να ξεκινήσει μια ευρεία συζήτηση γύρω από τους τρόπους με τους οποίους η ποίηση μπορεί να συνομιλήσει με τον πολίτη στο περιβάλλον της καθημερινότητάς του». Και όπου έχει αναρτηθεί ο στίχος «είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία», θα συμπληρωθεί με την πλήρη φράση: «Να μη βιαζόμεθα, είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία» (αφού βία στην προκειμένη περίπτωση, στον στίχο του Καβάφη, σημαίνει βιασύνη).

Πέραν τούτου, πάντως, οι εκδηλώσεις με αφορμή την επέτειο της γέννησης του ποιητή όχι μόνο δεν μειώνονται αλλά πολλαπλασιάζονται. Κι όχι μόνο από το Ιδρυμα Ωνάση που κατέχει πλέον το Αρχείο Καβάφη και σχεδιάζει πολλά για την ανάδειξή του. Κι ας έχουν γίνει ήδη αρκετές από την αρχή του έτους. Θα σταθούμε σε μερικές, ευελπιστώντας ότι θα διαμορφώσουμε ένα χρήσιμο καβαφικό ημερολόγιο.

Πρώτη δράση του Ιδρύματος Ωνάση, και με αφορμή τον θόρυβο που δημιούργησαν οι στίχοι του στα ΜΜΜ, θα είναι μια συζήτηση, την πρώτη εβδομάδα του Νοεμβρίου, με θέμα «Τι συμβαίνει όταν ο Καβάφης μπαίνει στο μετρό». Στη συνέχεια, η Ακαδημία Πλάτωνος θα μεταμορφωθεί σε εκθεσιακό χώρο για έργα εμπνευσμένα από την ποίηση του Καβάφη. Και μέχρι τον Απρίλιο το Ιδρυμα Ωνάση διοργανώνει εκπαιδευτικά προγράμματα σε γυμνάσια, λύκεια και σχολικές ομάδες, με σκοπό να φέρουν την καβαφική ποίηση στα θρανία με βιωματικό τρόπο. Στις 29 Οκτωβρίου, την ερχόμενη Τρίτη, το Ιδρυμα Ωνάση θα ανακοινώσει με περισσότερες λεπτομέρειες τις δράσεις της που αφορούν το Αρχείο Καβάφη.

Στις 31 Οκτωβρίου, στο Μέγαρο Μουσικής θα φιλοξενηθεί εκδήλωση με τίτλο «Ο Καβάφης κι εγώ», με τους Κική Δημουλά, Τίτο Πατρίκιο, Δημήτρη Δασκαλόπουλο, Νάσο Βαγενά και Στάθη Γουργουρή, στο πλαίσιο των δράσεων του Κύκλου Ποιητών.

Στις 6 Νοεμβρίου εγκαινιάζεται στον Πολυχώρο του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής» στο Μέγαρο Μουσικής έκθεση που διοργανώνει το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών με τίτλο «Η εκδοτική δραστηριότητα στα χρόνια του Καβάφη. Αλεξάνδρεια 1863-1933», σε επιμέλεια Εφης Ανδρεάδη.

Είναι ή δεν είναι μεγάλος ποιητής;

Αρκετά τα βιβλία και τα έντυπα που κυκλοφόρησαν με αφορμή την επέτειο των 150 χρόνων από τη γέννηση και τα 80 από τον θάνατο του Κ.Π. Καβάφη. Ας σταθούμε σε μερικά:

Στο περιοδικό «Το Δέντρο» φιλοξενείται αφιέρωμα με τίτλο «Ξαναδιαβάζοντας τον Καβάφη». Οι εκδόσεις «Νεφέλη» όλο το διάστημα του 2013 εκδίδουν κάθε μήνα μονόφυλλα σε συνδυασμό με πρωτότυπα εικαστικά έργα σύγχρονων Ελλήνων καλλιτεχνών. Από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» επανακυκλοφορούν «Τα ποιήματα», καθώς και η εργοβιογραφία του, υπογεγραμμένη από τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο, ενώ από τις εκδόσεις «Ικαρος» θα επανακυκλοφορήσουν τα «Αποκηρυγμένα».

Υπέρ και κατά

Ομως τον περισσότερο θόρυβο έχει προκαλέσει η μελέτη του ποιητή και δοκιμιογράφου Κώστα Κουτσουρέλη «Κ.Π. Καβάφης». Ηδη έχουν γραφτεί πολλές κριτικές υπέρ ή κατά των απόψεων του Κ. Κουτσουρέλη, ο οποίος θεωρεί ότι, βάσει συγκεκριμένων κανόνων, η ποίηση του Καβάφη δεν είναι τόσο μεγάλη όσο θέλουμε να πιστεύουμε.

Ο καθηγητής Νάσος Βαγενάς θεωρεί ότι «η βασική θέση του βιβλίου είναι λανθασμένη. Ο Κ. Κουτσουρέλης φαίνεται να υποστηρίζει ότι τα κριτήρια της μεγάλης ποίησης είναι πλέον σήμερα a priori τα κωδικοποιημένα από τον Οντεν και δεν υπόκεινται σε τροποποίηση από τα νέα μεγάλα έργα (ανάμεσα σε αυτά και του Καβάφη) που έρχονται να προστεθούν στον λογοτεχνικό κανόνα. Ωστόσο θεωρώ την έκδοση του βιβλίου δικαιωμένη χάρη σε μια παράπλευρη ωφέλειά του. Διότι με τη βασική του θέση ο Κουτσουρέλης θέτει το θέμα του άκριτου σήμερα εκθειασμού των ποιημάτων του καβαφικού “κανόνα”, ο οποίος περιέχει και μέτρια ποιήματα. Ορισμένες από τις ενστάσεις του Κ. Κουτσουρέλη για την καβαφική ποίηση ισχύουν για τα μέτρια ποιήματα».

Ο πανεπιστημιακός Γιάννης Παπαθεοδώρου λέει για το θέμα: «Σχεδόν ταυτόχρονα με την παρουσίαση της ποίησής του στο μεσοπολεμικό αναγνωστικό κοινό, ο Καβάφης μοιάζει να σκοντάφτει διαρκώς πάνω στα τείχη της κριτικής, μέσα από ένα ιδιότυπο “δημοψήφισμα” για το αν είναι ή δεν είναι ποιητής. Στο επίπεδο της καβαφικής κριτικής, μάλιστα, η “άρνηση” του Καβάφη υπήρξε συχνά το ίδιο παραγωγική όσο και η αποδοχή του. Από αυτή τη σκοπιά, το βιβλίο του Κουτσουρέλη είναι καλοδεχούμενο, καθώς υπερβαίνει τη συνηθισμένη “γοητεία του Καβάφη” για να την εξηγήσει με βάση τη δική μας σύγχρονη “συνάφεια του κόσμου”.

Πρώτος ο Αναγνωστάκης

«Το σχετικό ερώτημα της αμφισβήτησης το θέτει πάντως με σαφή και κωδικοποιημένο τρόπο και ο Μανόλης Αναγνωστάκης, ήδη από το 1963: “Υπήρξε ο Καβάφης άραγε ‘μεγάλος’ ποιητής ή απλώς ένας μεγάλος τεχνίτης, [...] υπήρξε ένας ‘στιγματισμένος’ από την ανεξίτηλη βούλα της ιδιοφυΐας ή ήταν απλώς ένας σοφός και επίπονος αλχημιστής του λόγου (...) ;”. Αν παρακολουθήσουμε την επιχειρηματολογία του Αναγνωστάκη, καταλαβαίνουμε πως αυτό που βλέπει στον Καβάφη είναι μια “συγκίνηση διανοητικού τύπου” αλλά όχι εκείνο το “ρίγος” και το αποκαλυπτικό “βάρος” που βρίσκει κανείς στον αληθινά μεγάλο ποιητή.

Τι μένει στο τέλος; Μα τι άλλο από το ίδιο το κέρδος της κριτικής; Και πάλι με τα λόγια του Αναγνωστάκη: “Και τριάντα, ακόμη και είκοσι, τέλεια, οριστικά και βαρύτιμα ποιήματα του Καβάφη που αγαπώ, μου φτάνουν για να πιστέψω τον ποιητή: μοναδικό και ανεπανάληπτο”».

kathimerini.gr
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΤΟ NEWSNOWGR.COM
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΑΡΘΡΑ